BİRLEŞMİŞ MİLLETLER A/RES/56/83 (2001 YILI) BELGESİNİN TÜRKÇE TERCÜMESİ
Türkçe Tercüme, A/RES/56/83 Belgesinin, Fransızca ve İngilizce resmî metinleri karşılaştırılarak, metinler arasında sözel farklılık bulunduğunda ifâdesi en açık olan resmî metne öncelik verilerek ilk kez 2002 yılında ve daha sonra 2008 yılında gözden geçirilerek, Dr. Jur. Hakkı Hakan Erkiner (Marmara Üniversitesi Milletlerarası Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) tarafından yapılmıştır.
ULUSLARARASI HAKSIZ FİİLDEN ÖTÜRÜ DEVLETİN ULUSLARARASI SORUMLULUĞU
BİRİNCİ BÖLÜM: DEVLETİN ULUSLARARASI NİTELİKTEKİ HAKSIZ FİİLİ
BİRİNCİ BAP: GENEL İLKELER
1. Madde: Uluslararası haksız bir fiilden ötürü devletin sorumluluğu
Bir devletin uluslararası bakımdan her haksız fiili, o devletin sorumluluğunu doğurur.
2. Madde: Devletin uluslararası haksız fiilinin unsurları
Şâyet, icrâî sûrette ya da ihmal sûretiyle işlenen bir davranış:
a) Uluslararası hukuka göre devlete isnat edilebiliyorsa; ve
b) Devletin bir uluslararası yükümlülüğünün ihlâlini oluşturuyorsa, devletin bir uluslararası haksız fiili vardır.
3. Madde: Devletin fiilinin uluslararası nitelikte bir haksız fiil olarak nitelendirilmesi
Devletin bir fiilinin, uluslararası nitelikte bir haksız fiil olarak nitelendirilmesi, uluslararası hukuktan ileri gelir. Böyle bir nitelendirme, aynı fiilin iç hukukta, hukuka uygun olarak nitelendirilmesinden etkilenmez.
İKİNCİ BAP: BİR DAVRANIŞIN DEVLETE İSNAT EDİLMESİ
4. Madde: Devlet organlarının davranışları
1. Uluslararası hukuka göre, bir organ, ister yasamaya, yürütmeye, yargıya ilişkin ya da ister başkaca işlevleri yerine getiriyor olsun, bunun devlet örgütlenmesi içindeki durumu ne olursa olsun, ister merkezî idare içinde, ister bir yerel idare niteliğinde olsun, bütün devlet organlarının davranışları devletin bir fiili olarak kabul edilir.
2. Organ, iç hukuka göre bu statüye sahip her kişi ya da birimi kapsar.
5. Madde: Kamu gücü yetkilerini kullanırken bir kişinin ya da bir birimin davranışı
Dördüncü madde kapsamında devlet organı olmayan, fakat bu devletin hukuku tarafından kamu gücü yetkilerini kullanmak için yetkilendirilmiş bir kişinin ya da bir birimin davranışı, olayda bu kişi ya da birim bu nitelikte davrandığı sürece, uluslararası hukuka göre bir devlet fiili olarak kabul edilir.
6. Madde: Bir devlet tarafından bir başka devletin emrine verilmiş bir organın davranışı
Bir başka devlet tarafından bir devletin emrine verilmiş bir organın davranışı, bu organın emri altında bulunduğu devletin kamu gücü yetkilerini kullandığı sürece, uluslararası hukuka göre emri altında bulunduğu devletin fiili olarak kabul edilir.
7. Madde: Yetki aşımı ya da tâlîmatlara aykırı davranış
Bir devlet organının davranışı ya da kamu gücü yetkilerini kullanmak için yetkilendirilmiş bir kişinin ya da birimin davranışı, bu organ, kişi ya da birim bu nitelikte hareket ederken, yetkisini aşsa ya da tâlîmatlara aykırı hareket etse bile, uluslararası hukuka göre devletin fiili kabul edilir.
8. Madde: Devletin yönlendirmesi ya da denetimi altında iken davranış
Bir kişinin ya da bir grup kişinin davranışı, şâyet bu kişi ya da grup bu davranışı yaparken, devletin tâlîmatları, emri ya da denetimi altında ise, uluslararası hukuka göre devletin fiili olarak kabul edilir.
9. Madde: Resmî otoritelerin yokluğunda ya da yetersizliği hâlindeki davranış
Bir kişinin ya da bir grup kişinin davranışı, şâyet bu kişi ya da grup, resmî otoritelerin yokluğunda ya da yetersizliği hâlinde, kamu gücü yetkilerini kullanıyorsa ve koşullar bu yetkilerin kullanılmasını gerektiriyorsa, uluslararası hukuka göre devletin fiili olarak kabul edilir.
10. Madde: Bir isyan hareketinin ya da benzerinin davranışı
1. Devletin yeni hükûmeti hâline gelen bir isyan hareketinin davranışı, uluslararası hukuka göre bu devletin fiili olarak kabul edilir.
2. Bir isyan hareketinin ya da benzerinin davranışı, daha evvelden mevcut bir devletin ülkesinin bir kısmında ya da bunun idaresi altında olan bir toprakta yeni bir devlet kurmaya ulaşmışsa, uluslararası hukuka göre bu yeni devletin fiili olarak kabul edilir.
3. Bu madde, 4’üncü maddeden 9’uncu maddeye kadar olan maddeler uyarınca, devletin fiili olarak kabul edilmesi gereken bütün davranışların, bunlar herhangi bir biçimde isyan hareketinin davranışlarına bağlı olmuş olsa da, devlete isnat edilmesine engel olmaz.
11. Madde: Devlet tarafından kendisinin olarak tanınan ve benimsenen davranış
Önceki maddelere göre devlete isnat edilemeyen bir davranış, bu devlet tarafından söz konusu davranışın kendi davranışı olarak tanındığı ve benimsendiği hâlde ve ölçüde, uluslararası hukuka göre bu devletin fiili olarak kabul edilir.
ÜÇÜNCÜ BAP: BİR ULUSLARARASI YÜKÜMLÜLÜĞÜN İHLÂLİ
12. Madde: Bir uluslararası yükümlülüğün ihlâlinin varlığı
Devletin fiili, uluslararası yükümlülük uyarınca kendisinden istenen fiile uygun olmadığında, söz konusu devlet tarafından, yükümlülüğün kaynağı ya da niteliği ne olursa olsun, bir uluslararası yükümlülüğün ihlâline neden olunmuştur.
13. Madde: Devlet bakımından yürürlükte olan yükümlülük
Fiil gerçekleştiği anda devlet söz konusu yükümlülük ile bağlı değilse, devletin fili bir uluslararası yükümlülüğün ihlâlini oluşturmaz.
14. Madde: Bir uluslararası yükümlülüğün ihlâlinin zamana yayılması
1. Devletin süreklilik niteliği olmayan bir fiilinden ötürü bir uluslararası yükümlülüğün ihlâli, neticeleri devam etse dahi, fiilin gerçekleştiği anda meydana gelmiştir.
2. Devletin süreklilik niteliği olan bir fiilinden ötürü bir uluslararası yükümlülüğün ihlâli, fiilin devam ettiği ve uluslararası yükümlülüğe aykırı kaldığı bütün süreye yayılır.
3. Bir devletin belirli bir olayı önlemek uluslararası yükümlülüğünün ihlâli, olayın meydana geldiği anda oluşur ve olay devam ettiği ve bu yükümlülüğe aykırı kaldığı bütün süre boyunca yayılır.
15. Madde: Bileşik bir davranışla meydana gelen ihlâl
1. Bütününde haksız olarak tanımlanan bir dizi icrâ ya da ihmal sûretindeki davranış nedeniyle bir uluslararası yükümlülüğün ihlâli, diğer icrâ ya da ihmal sûretindeki davranışlar ile birleşik olan ve haksız fiili oluşturmaya yeterli davranışın oluştuğu anda gerçekleşmiştir.
2. Böylesi hâllerde ihlâl, dizinin ilk icrâ ya da ihmal sûretindeki davranışıyla başlayan bütün süreye yayılır ve bu icrâ ya da ihmal sûretindeki davranışlar tekrar edildiği ve söz konusu uluslararası yükümlülüğe aykırı kaldığı sürece devam eder.
DÖRDÜNCÜ BAP: BİR BAŞKA DEVLETİN FİİLİNDEN ÖTÜRÜ DEVLETİN SORUMLULUĞU
16. Madde: Uluslararası haksız fiilin yapılmasında yardım
Bir başka Devletin uluslararası haksız fiiline yardım eden devlet, böyle davrandığı için şu hâlde uluslararası bakımdan sorumludur:
a) Söz konusu devlet uluslararası haksız fiil koşullarının bilincinde hareket ediyorsa; ve
b) Fiil bu devlet tarafından yapılsaydı dahi uluslararası bakımdan haksız olacak idiyse.
17. Madde: Uluslararası haksız fiilin yapılmasında tâlîmatlar ve denetim
Bir başka devlete tâlîmatlar veren ve bu devlet üzerinde uluslararası haksız fiilin yapılmasında denetim uygulayan devlet, bu fiilden şu hâlde uluslararası bakımdan sorumludur:
a) Söz konusu devlet, uluslararası haksız fiil koşullarının bilincinde hareket ediyorsa; ve
b) Fiil bu devlet tarafından yapılsaydı dahi uluslararası bakımdan haksız olacak idiyse.
18. Madde: Bir başka devleti zorlama
Bir başka devleti bir fiil işlemeye zorlayan devlet, bu fiilden şu hâlde uluslararası bakımdan sorumludur:
a) Zorlanan devletin fiili, zorlama olmaksızın da bir uluslararası haksız fiil oluşturacak idiyse; ve
b) Zorlama uygulayan devlet söz konusu fiile ilişkin koşulların bilincinde hareket ediyorsa.
19. Madde: Bu bap’ın etkisi
Bu bap, diğer maddelerin düzenlemeleri ışığında, haksız fiili işeyen devletin ya da herhangi bir başka devletin uluslararası sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
BEŞİNCİ BAP: HUKUKA AYKIRILIĞI ORTADAN KALDIRAN HÂLLER
20. Madde: Rızâ
Bir devlet, bir başka devletten, belirli bir davranış için geçerli bir rızâ almışsa, bu davranışın hukuka aykırılığı, rızâyı alan devlet bakımından, davranışın rızânın sınırları dahilinde kaldığı ölçüde, ortadan kalkar.
21. Madde: Meşrû müdâfaa
Devletin fiilinin hukuka aykırılığı, fiil, Birleşmiş Milletler Şartı’na uygun şekilde, meşrû müdâfaaya izin verilen ölçüler içerisinde ise, ortadan kalkar.
22. Madde: Uluslararası haksız bir fiil nedeniyle karşı-önlemler
Bir devletin bir başka devlete karşı olan uluslararası bir yükümlülüğüne aykırı bir davranışındaki hukuka aykırılık, bu davranışın diğer devlete karşı, üçüncü bölümün ikinci bap’ına uygun olarak alınmış bir karşı önlem oluşturduğu ölçüde, ortadan kalkar.
23. Madde: Mücbir sebep
1. Bir devletin, bir uluslararası yükümlülüğüne aykırı bir davranışının hukuka aykırılığı, eğer bu davranış, karşı konulamaz, ansızın beliren bir kuvvete bağlı olan ya da devletin denetiminden kurtulan, öngörülemeyen, hâricî bir olaydan kaynaklanan bir mücbir sebep nedeniyle yapılmışsa ve koşullardan ötürü yükümlülüğün gereğini yapmak maddî olarak imkânsız hâle gelmişse, ortadan kalkar.
2. Şu hâllerde birinci paragraf uygulanmaz:
a) Eğer mücbir sebep hâli tek başına ya da başka unsurlara bağlı olarak, bunu ileri süren devletin davranışından ileri gelmişse; ya da
b) Eğer devlet böylesi bir hâlden ileri gelen zarara uğrama tehlikesini göze almışsa.
24. Madde: Tehlike
1. Devletin bir uluslararası yükümlülüğüne aykırı bir fiilinin hukuka aykırılığı, eğer bu fiili işleyenin, tehlike hâlinde, kendisinin ya da korumakla yükümlü olduğu kimselerin hayatlarını kurtarmak için uygun başka bir olanağı yoksa ortadan kalkar.
2. Şu hâllerde birinci paragraf uygulanmaz:
a) Eğer tehlike hâli tek başına ya da başka unsurlara bağlı olarak, bunu ileri süren devletin davranışından ileri gelmişse; ya da
b) Eğer söz konusu fiil eşdeğer ya da daha ağır bir tehlike yaratmaya yol açıyorsa.
25. Madde: Zarûret hâli
1. Devlet uluslararası yükümlülüklerinden birine aykırı bir davranışının hukuka aykırılığını ortadan kaldırmak için, zarûret hâline, şu şartlar mevcut olmadıkça başvuramaz:
a) Davranış, devlet için, esaslı bir menfaatini, pek yakın ve ağır bir tehlikeye karşı korumak için, yegâne olanağı oluşturmalıdır; ve
b) Karşılarında yükümlülük altında olduğu devletin ya da devletlerin ya da uluslararası toplumun bütününün esaslı bir menfaatine ağır bir şekilde zarar getirmemelidir.
2. Her hâlde, devlet tarafından, zarûret hâli,
a) Şâyet söz konusu uluslararası yükümlülük zarûret hâlini ileri sürebilme olanağını engelliyorsa; ya da
b) Şâyet devlet zarûret hâlinin ortaya çıkmasına katkıda bulunmuşsa, hukuka aykırılığı ortadan kaldıran bir sebep olarak ileri sürülemez.
26. Madde: Emredici kurallara saygı
Bu bap’ın hiçbir hükmü, uluslararası hukukun emredici bir kuralından kaynaklanan bir yükümlülüğe aykırı herhangi bir devlet fiilinin hukuka aykırılığını ortadan kaldırmaz.
27. Madde: Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran bir hâli ileri sürmenin neticeleri
Bu bap’a uygun biçimde, hukuka aykırılığı ortadan kaldıran bir hâli ileri sürmek şunlara halel getirmez:
a) Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran hâlin mevcut olmadığı hâlde ve ölçüde, söz konusu yükümlülüğe riâyet etmek gerekliliğine;
b) Söz konusu fiilin neden olduğu bütün zararın karşılanması meselesine.
İKİNCİ BÖLÜM: DEVLETİN ULUSLARARASI SORUMLULUĞUNUN KAPSAMI
BİRİNCİ BAP: GENEL İLKELER
28. Madde: Uluslararası haksız fiilin hukuki neticeleri
Uluslararası haksız fiiliden ötürü, birinci bölümdeki hükümlere uygun olarak meydana gelen devletin uluslararası sorumluluğu bu bap’ta belirtilen hukuki neticeleri kapsamaktadır.
29. Madde: Yükümlülüğü yerine getirme ödevinin devam etmesi
Bu bölümde öngörülen, bir uluslararası haksız fiilin hukuki neticeleri, sorumlu devletin ihlâl edilen yükümlülüğü yerine getirme ödevinin devam etmesini etkilemez.
30. Madde: Son verme ve tekrar etmeme
Uluslararası haksız fiilden sorumlu Devletin şu yükümlülükleri vardır:
a) Şâyet devam ediyorsa bu fiile son vermek;
b) Eğer koşullar gerektiriyorsa, ihlâlin tekrar edilmeyeceğine dâir uygun güvenceleri sunmak.
31. Madde: Onarım
1. Sorumlu devlet uluslararası haksız fiil ile neden olunan bütün zararı onarmak zorundadır.
2. Zarar, devletin uluslararası haksız fiilinin sonucu olan maddî ve mânevî bütün zararı kapsar.
32. Madde: İç hukukla ilgili olmama
Sorumlu devlet, bu bölüme göre kendisini bağlayan yükümlülüklerine dâir bir noksanlığı haklı çıkarmak için, iç hukukunun hükümlerinden yararlanamaz.
33. Madde: Bu bölümde belirtilen uluslararası yükümlülüklerin değeri
1. Sorumlu devletin, bu bölümde belirtilen yükümlülükleri, ihlâl edilen uluslararası yükümlülüğün niteliğine, içeriğine ve ihlâl ediliş şartlarına bağlı olarak bir başka devlete ya da birden çok devlete ya da uluslararası toplumun geneline karşı olabilir.
2. Bu bölüm, devletin uluslararası sorumluluğunun, bir devletten başka bir kişi ya da bir birim lehine doğrudan doğurabileceği hiçbir hakka halel getirmez.
İKİNCİ BAP: ZARARIN ONARIMI
34. Madde: Onarım şekilleri
Uluslararası haksız fiil ile neden olunmuş zararın tamamen onarımı, bu bap’ın hükümlerine uygun olarak, müstakilen ya da müştereken, eski hâle iâde, tazmînat ve tarziye biçimlerine bürünür.
35. Madde: Eski hâle iâde
Uluslararası nitelikteki bir haksız fiilin sorumlusu devlet, ihlâl meydana gelmezden önceki hâlin yeniden tesis edilmesi için, eski hâle iâdeyi gerçekleştirme yükümlülüğü altındadır; fakat eğer böyle bir eski hâle iâde:
a) Maddİ olarak imkânsız ise;
b) Orantılılık ilkesine göre tazmînata nazaran, tercih edilmeye değer bir fayda getirmiyor ise uygulanmaz.
36. Madde: Tazmînat
1. Uluslararası haksız fiilin sorumlusu devlet, bu fiil ile neden olunan zararı, bu zarar eski hâle iâde ile onarılamadığı ölçüde, tazmîn etmek yükümlülüğündedir.
2. Tazmînat, mali olarak hesaplanabilecek tüm zararı, saptanabilir olmak kaydıyla mahrum kalınan kazançlar da dâhil olmak üzere kapsar.
37. Madde: Tarziye
1. Bir uluslararası haksız fiilden sorumlu devlet, bu fiil ile neden olunan zarar için, bu zarar, eski hâle iâde ile ya da tazmînat ile onarılamadığı ölçüde tarziye vermek yükümlülüğündedir.
2. Tarziye, ihlâlin kabul edilmesi, üzüntünün beyan edilmesi, resmi özür dilenmesi ya da diğer uygun biçimlerde olabilir.
3. Tarziye, zarar ile orantısız olmamalıdır ve sorumlu devlet için küçük düşürücü bir biçim almamalıdır.
38. Madde: Faizler
1. Bu bap uyarınca ana meblağ üzerinden ödenmesi gereken faizler, eksiksiz bir onarımı temin etmek ölçüsünde ödenir. Faiz oranı ve hesaplama biçimi bu neticeyi elde edecek şekilde belirlenir.
2. Faizler, hükmedilen anaparanın muaccel olduğu tarihten başlatılarak, ödemenin fiilen yapıldığı tarihe kadar geçen süre için uygulanır.
39. Madde: Zarara katkı
Onarımı belirlemek için, icrâ sûretiyle ya da ihmal sûretiyle, bilerek ya da dikkatsizlik ile, mağdur devletin ya da adına onarım talep edilen her kişinin ya da birimin zarara katkısı hesaba katılmalıdır.
ÜÇÜNCÜ BAP: GENEL ULUSLARARSI HUKUKUN EMREDİCİ KURALLARINDAN KAYNAKLANAN YÜKÜMLÜLÜKLERİN AĞIR İHLÂLLERİ
40. Madde: Bu bap’ın uygulanması
1. Bu bap, uluslararası hukukun emredici bir kuralından kaynaklanan bir yükümlülüğün, bir devlet tarafından ağır ihlâlinden doğan uluslararası sorumluluğuna uygulanır.
2. Böyle bir yükümlülüğün ihlâli, sorumlu devletin açık ve sistematik olarak yükümlülüğünü yerine getirmekten kaçınması hâlinde ağırdır.
41. Madde: Bu bap uyarınca, bir yükümlülüğün ağır bir ihlâlinin özel neticeleri
1. 40. madde bağlamında her türlü ağır ihlâle son vermek için devletler meşrû araçlarla işbirliği yapmalıdırlar.
2. Hiçbir devlet, 40. madde bağlamında ağır bir ihlâlden doğan bir durumu meşrû olarak tanımamalı ve bu durumun muhafazası için yardım etmemelidir ya da destek vermemelidir.
3. Bu madde, bu bölümde öngörülen diğer sonuçları ve uluslararası hukuka göre bir ihlâle bu bap’ın uygulanmasında oluşabilecek ilave sonuçları engellemez.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: DEVLETİN ULUSLARARASI SORUMLULUĞUNUN UYGULANMASI
BİRİNCİ BAP: DEVLETİN SORUMLULUĞUNA BAŞVURULMASI
42. Madde: Mağdur devlet tarafından sorumluluğa başvurulması
Bir devlet, mağdur devlet sıfatıyla, başka bir devletin sorumluluğuna, ihlâl edilen yükümlülük şâyet:
a) Bu devlete karşı bireysel olarak borç oluşturuyor ise; ya da
b) Kendisinin parçası olduğu bir grup devlete karşı ya da uluslararası toplumun bütününe karşı borç oluşturuyor ise ve şâyet yükümlülüğün ihlâli:
i) Özellikle bu devleti etkiliyorsa, ya da
ii) Niteliği uyarınca, yükümlülüğün sonraki uygulamasının kendilerine karşı yükümlülük oluşturduğu diğer bütün devletlerin durumunu esaslı olarak değiştiriyorsa; başvurabilir.
43. Madde: Mağdur Devlet tarafından bildirim
1. Bir başka devletin sorumluluğuna başvuran mağdur devlet, talebini bu devlete bildirir.
2. Mağdur devlet özellikle şunları belirtebilir:
a) Şâyet devam ediyorsa, sorumlu devletin haksız fiile son vermek için takınması gereken davranışı;
b) İkinci bölümdeki hükümlere uygun olarak onarımın alması gereken şekli.
44. Madde: Talebin kabul edilebilirliği
Şâyet:
a) Talep, hak iddialarının milliyeti konusuna dâir uygulanan kurallara uygun olarak yapılmamışsa;
b) Talebin iç hukuktaki başvuru yollarının tüketilmesi kuralına uygun olması gereken durumda, yararlanılabilen ve etkin olan iç hukuktaki bütün başvuru yolları tüketilmemişse, devletin sorumluluğuna başvurulamaz.
45. Madde: Sorumluluğa başvurma hakkından vazgeçme
Şâyet;
a) Mağdur devlet geçerli olarak talepten vazgeçmişse; ya da
b) Mağdur devlet, kendi davranışı nedeniyle, geçerli bir biçimde talebin terkine katlanmak zorunda kabul edilmeli ise, devletin sorumluluğuna başvurulamaz.
46. Madde: Mağdur devletlerin çokluğu
Aynı uluslararası haksız fiil ile birden çok devlet mağdur olduğunda, her mağdur devlet, uluslararası haksız fiili işleyen devletin sorumluluğuna ayrı ayrı başvurabilir.
47. Madde: Sorumlu devletlerin çokluğu
1. Aynı uluslararası haksız fiilden birden fazla devlet sorumlu olduğunda, bu fiilden ötürü her devletin sorumluluğuna başvurulabilir.
2. 1. fıkra:
a) Hiçbir mağdur devletin uğradığı zarardan fazla bir tazmînat elde etmesine neden olmaz;
b) Diğer sorumlu devletler karşısındaki hiçbir başvuru hakkına halel getirmez.
48. Madde: Mağdur devletten başka bir devlet tarafından sorumluluğa başvurulması
1. 2. paragraf uyarınca, mağdur bir devletten başka her devletin, bir başka Devletin sorumluluğuna başvurma hakkı vardır; şâyet:
a) İhlâl edilen yükümlülük kendisinin de parçası olduğu bir grup devlete yönelik ise ve şâyet yükümlülük, grubun kolektif bir menfaatini koruma amacıyla konulmuşsa; ya da
b) İhlâl edilen yükümlülük, uluslararası toplumun geneline yönelik olan bir yükümlülük ise, 2. paragrafa uygun biçimde, bir mağdur devletten başka her devletin, bir başka devletin sorumluluğuna başvurma hakkı vardır.
2. 1. paragraf uyarınca, sorumluluğa başvurma hakkına sahip her devlet, sorumlu devletten şunları isteyebilir:
a) 30. madde uyarınca uluslararası haksız fiile son verilmesini ve tekrar edilmeyeceğine dâir güvenceler ve garantiler verilmesini; ve
b) Önceki maddelere uygun olarak, mağdur devletin lehine olarak ya da ihlâl edilen yükümlülükten yararlananların lehine olarak onarım yükümlülüğünün yerine getirilmesini.
3. 43., 44. ve 45. maddelerde, mağdur devlet tarafından sorumluluğa başvurulmasına ilişkin koşullar, 1. paragraf uyarınca bunu yapmaya hakkı olan bir devletin de sorumluluğa başvurmasına uygulanır.
İKİNCİ BAP: KARŞI ÖNLEMLER
49. Madde: Karşı-önlemlerin konusu ve sınırları
1. Mağdur devlet karşı-önlemleri ancak haksız fiilden sorumlu devlete karşı, bu devleti ikinci bölüm uyarınca yerine getirmek zorunda olduğu yükümlülükleri uygulamaya yöneltmek için alabilir.
2. Karşı-önlemler, bu önlemleri alan devletin, sorumlu devlete yönelik olan uluslararası yükümlülüklerinin bir süre için yerine getirilmemesi ile sınırlıdır.
3. Karşı-önlemler, mümkün olduğunca, söz konusu yükümlülüklerin yeniden uygulanmasına imkân verecek bir şekilde alınmalıdır.
50. Madde: Karşı-önlemler ile etkilenemeyecek yükümlülükler
1. Karşı-önlemler, şunları hiçbir şekilde etkileyemezler:
a) Birleşmiş Milletler Şartı’nda belirtildiği üzere, kuvvet kullanma tehdidinde bulunmama ya da kuvvet kullanmama yükümlülüğünü;
b) Temel insan haklarının korunmasını ihtiva eden yükümlülükleri;
c) Misillemeleri yasaklayan insancıl nitelikli yükümlülükleri;
d) Genel uluslararası hukukun emredici hükümlerinden kaynaklanan diğer yükümlülükleri.
2. Karşı-önlemleri alan devlet kendisinden beklenen şu yükümlülüklerden kurtulamaz:
a) Kendisi ve sorumlu devlet arasında, uyuşmazlıkların çözülmesi usulüne ilişkin kurallar uyarınca uygulananlar;
b) Diplomatik temsilcilik ve konsolosluk ajanlarının, mekânlarının, arşivlerinin ve belgelerinin dokunulmazlığına saygıya ilişkin olanlar.
51. Madde: Orantılılık
Karşı-önlemler, uğranılan zarar, haksız fiilin ağırlığının neticesi ve söz konusu haklar ile orantılı olmalıdır.
52. Madde: Karşı-önlemlere başvurmanın şartları
1. Karşı-önlem almadan önce, mağdur devlet şunları yapmalıdır:
a) Sorumlu devletten, 43. maddeye uygun olarak, ikinci bölüm uyarınca kendisine düşen yükümlülükleri yerine getirmesini istemelidir;
b) Sorumlu devlete, karşı-önlem almaya dâir bütün kararları bildirmeli ve bu devlet ile görüşme teklif etmelidir.
2. 1. fıkranın b bendine karşın, mağdur devlet, haklarını korumak için gerekli âcil karşı-önlemleri alabilir.
3. Karşı-önlemler alınamaz ve eğer daha önceden alınmışsa, haksız bir gecikmede bulunulmadan yürürlükten kaldırılmalıdır; şâyet:
a) Uluslararası haksız fiil sona ermişse ve
b) Uyuşmazlık, taraflar için kararı mecburî olan bir divânın ya da bir mahkemenin önünde derdest ise.
4. Şâyet sorumlu devlet uyuşmazlıkların çözülmesi usulüne uymaya ilişkin iyi niyetli davranmıyorsa, 3. paragraf uygulanmaz.
53. Madde: Karşı-önlemlerin sona erdirilmesi
Sorumlu devletin, ikinci bölüm uyarınca uluslararası haksız fiilden ötürü kendisine düşen yükümlülükleri yerine getirmesinden itibaren karşı-önlemlere son verilmelidir.
54. Madde: Mağdur devletten başka devletlerce alınan önlemler
Bu bap, 48. maddenin 1. fıkrası uyarınca, bir başka devletin sorumluluğuna başvurmaya, buna karşı, ihlâlin sona ermesi ve mağdur devlet lehine ya da ihlâl edilen yükümlülüğün lehdarları lehine onarımın elde edilmesi amacıyla meşru önlemler almaya yetkili olan hiçbir devletin hakkına halel getirmez.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: GENEL HÜKÜMLER
55. Madde: Lex specialis
Bu maddeler, bir uluslararası haksız fiilin varlığına ilişkin şartların ya da bir devletin uluslararası sorumluluğunun kapsamının ya da bunun çalıştırılmasına ilişkin hususların uluslararası hukukun özel hükümleri ile düzenlendiği hâllerde ve ölçüde uygulanmaz.
56. Madde: Devletin sorumluluğuna ilişkin bu maddeler ile düzenlenmeyen meseleler
Uluslararası hukukun uygulanabilir kuralları, devletin uluslararası haksız fiilden ötürü sorumluluğuna ilişkin meseleleri, bu maddeler ile düzenlenmediği ölçüde, düzenlemeye devam eder.
57. Madde: Bir uluslararası örgütün sorumluluğu
Bu maddeler, bir uluslararası örgütün ya da bir uluslararası örgütün davranışından ötürü bir devletin uluslararası hukuka göre sorumluluğuna dâir hiçbir meseleye halel getirmez.
58. Madde: Kişisel sorumluluk
Bu maddeler, bir devlet hesabına hareket eden herhangi bir kişinin, uluslararası hukuka göre kişisel sorumluluğu meselesine halel getirmez.
59. Madde: Birleşmiş Milletler Şartı
Bu maddeler, Birleşmiş Milletler Şartı’na halel getirmez.
United Nations A/RES/56/83. Resolution adopted by the General Assembly on the report of the Sixth Committee, A/56/589 and Corr.1.
Responsibility of States for internationally wrongful acts
PART ONE: THE INTERNATIONALLY WRONGFUL ACT OF A STATE
Chapter I: General principles
Article 1: Responsibility of a State for its internationally wrongful acts
Every internationally wrongful act of a State entails the international responsibility of that State.
Article 2: Elements of an internationally wrongful act of a State
There is an internationally wrongful act of a State when conduct consisting of an action or omission:
(a) Is attributable to the State under international law; and
(b) Constitutes a breach of an international obligation of the State.
Article 3: Characterization of an act of a State as internationally wrongful
The characterization of an act of a State as internationally wrongful is governed by international law. Such characterization is not affected by the characterization of the same act as lawful by internal law.
Chapter II: Attribution of conduct to a State
Article 4: Conduct of organs of a State
1. The conduct of any State organ shall be considered an act of that State under international law, whether the organ exercises legislative, executive, judicial or any other functions, whatever position it holds in the organization of the State, and whatever its character as an organ of the central government or of a territorial unit of the State.
2. An organ includes any person or entity which has that status in accordance
with the internal law of the State.
Article 5: Conduct of persons or entities exercising elements of governmental authority
The conduct of a person or entity which is not an organ of the State under article 4 but which is empowered by the law of that State to exercise elements of the governmental authority shall be considered an act of the State under international law, provided the person or entity is acting in that capacity in the particular instance.
Article 6: Conduct of organs placed at the disposal of a State by another State
The conduct of an organ placed at the disposal of a State by another State shall be considered an act of the former State under international law if the organ is acting in the exercise of elements of the governmental authority of the State at whose disposal it is placed.
Article 7: Excess of authority or contravention of instructions
The conduct of an organ of a State or of a person or entity empowered to exercise elements of the governmental authority shall be considered an act of the State under international law if the organ, person or entity acts in that capacity, even if it exceeds its authority or contravenes instructions.
Article 8: Conduct directed or controlled by a State
The conduct of a person or group of persons shall be considered an act of a State under international law if the person or group of persons is in fact acting on the instructions of, or under the direction or control of, that State in carrying out the conduct.
Article 9: Conduct carried out in the absence or default of the official authorities
The conduct of a person or group of persons shall be considered an act of a State under international law if the person or group of persons is in fact exercising elements of the governmental authority in the absence or default of the official authorities and in circumstances such as to call for the exercise of those elements of authority.
Article 10: Conduct of an insurrectional or other movement
1. The conduct of an insurrectional movement which becomes the new government of a State shall be considered an act of that State under international law.
2. The conduct of a movement, insurrectional or other, which succeeds in establishing a new State in part of the territory of a pre-existing State or in a territory under its administration shall be considered an act of the new State under international law.
3. This article is without prejudice to the attribution to a State of any conduct, however related to that of the movement concerned, which is to be considered an act of that State by virtue of articles 4 to 9.
Article 11: Conduct acknowledged and adopted by a State as its own
Conduct which is not attributable to a State under the preceding articles shall nevertheless be considered an act of that State under international law if and to the extent that the State acknowledges and adopts the conduct in question as its own.
Chapter III: Breach of an international obligation
Article 12: Existence of a breach of an international obligation
There is a breach of an international obligation by a State when an act of that State is not in conformity with what is required of it by that obligation, regardless of its origin or character.
Article 13: International obligation in force for a State
An act of a State does not constitute a breach of an international obligation unless the State is bound by the obligation in question at the time the act occurs.
Article 14: Extension in time of the breach of an international obligation
1. The breach of an international obligation by an act of a State not having a continuing character occurs at the moment when the act is performed, even if its effects continue.
2. The breach of an international obligation by an act of a State having a continuing character extends over the entire period during which the act continues and remains not in conformity with the international obligation.
3. The breach of an international obligation requiring a State to prevent a given event occurs when the event occurs and extends over the entire period during which the event continues and remains not in conformity with that obligation.
Article 15: Breach consisting of a composite act
1. The breach of an international obligation by a State through a series of actions or omissions defined in aggregate as wrongful occurs when the action or omission occurs which, taken with the other actions or omissions, is sufficient to constitute the wrongful act.
2. In such a case, the breach extends over the entire period starting with the first of the actions or omissions of the series and lasts for as long as these actions or omissions are repeated and remain not in conformity with the international obligation.
Chapter IV: Responsibility of a State in connection with the act of another State
Article 16: Aid or assistance in the commission of an internationally wrongful act
A State which aids or assists another State in the commission of an internationally wrongful act by the latter is internationally responsible for doing so if:
(a) That State does so with knowledge of the circumstances of the internationally wrongful act; and
(b) The act would be internationally wrongful if committed by that State.
Article 17: Direction and control exercised over the commission of an internationally wrongful act
A State which directs and controls another State in the commission of an internationally wrongful act by the latter is internationally responsible for that act if:
(a) That State does so with knowledge of the circumstances of the internationally wrongful act; and
(b) The act would be internationally wrongful if committed by that State.
Article 18: Coercion of another State
A State which coerces another State to commit an act is internationally responsible for that act if:
(a) The act would, but for the coercion, be an internationally wrongful act of the coerced State; and
(b) The coercing State does so with knowledge of the circumstances of the act.
Article 19: Effect of this chapter
This chapter is without prejudice to the international responsibility, under other provisions of these articles, of the State which commits the act in question, or of any other State.
Chapter V: Circumstances precluding wrongfulness
Article 20: Consent
Valid consent by a State to the commission of a given act by another State precludes the wrongfulness of that act in relation to the former State to the extent that the act remains within the limits of that consent.
Article 21: Self-defence
The wrongfulness of an act of a State is precluded if the act constitutes a lawful measure of self-defence taken in conformity with the Charter of the United Nations.
Article 22: Countermeasures in respect of an internationally wrongful act
The wrongfulness of an act of a State not in conformity with an international obligation towards another State is precluded if and to the extent that the act constitutes a countermeasure taken against the latter State in accordance with chapter II of part three.
Article 23: Force majeure
1. The wrongfulness of an act of a State not in conformity with an international obligation of that State is precluded if the act is due to force majeure, that is the occurrence of an irresistible force or of an unforeseen event, beyond the control of the State, making it materially impossible in the circumstances to perform the obligation.
2. Paragraph 1 does not apply if:
(a) The situation of force majeure is due, either alone or in combination with other factors, to the conduct of the State invoking it; or
(b) The State has assumed the risk of that situation occurring.
Article 24: Distress
1. The wrongfulness of an act of a State not in conformity with an international obligation of that State is precluded if the author of the act in question has no other reasonable way, in a situation of distress, of saving the author’s life or the lives of other persons entrusted to the author’s care.
2. Paragraph 1 does not apply if:
(a) The situation of distress is due, either alone or in combination with other factors, to the conduct of the State invoking it; or
(b) The act in question is likely to create a comparable or greater peril.
Article 25: Necessity
1. Necessity may not be invoked by a State as a ground for precluding the wrongfulness of an act not in conformity with an international obligation of that State unless the act:
(a) Is the only way for the State to safeguard an essential interest against a grave and imminent peril; and
(b) Does not seriously impair an essential interest of the State or States towards which the obligation exists, or of the international community as a whole.
2. In any case, necessity may not be invoked by a State as a ground for precluding wrongfulness if:
(a) The international obligation in question excludes the possibility of
invoking necessity; or
(b) The State has contributed to the situation of necessity.
Article 26: Compliance with peremptory norms
Nothing in this chapter precludes the wrongfulness of any act of a State which is not in conformity with an obligation arising under a peremptory norm of general international law.
Article 27: Consequences of invoking a circumstance precluding wrongfulness
The invocation of a circumstance precluding wrongfulness in accordance with this chapter is without prejudice to:
(a) Compliance with the obligation in question, if and to the extent that the circumstance precluding wrongfulness no longer exists;
(b) The question of compensation for any material loss caused by the act in question.
PART TWO: CONTENT OF THE INTERNATIONAL RESPONSIBILITY OF A STATE
Chapter I: General principles
Article 28: Legal consequences of an internationally wrongful act
The international responsibility of a State which is entailed by an internationally wrongful act in accordance with the provisions of part one involves legal consequences as set out in this part.
Article 29: Continued duty of performance
The legal consequences of an internationally wrongful act under this part do not affect the continued duty of the responsible State to perform the obligation breached.
Article 30: Cessation and non-repetition
The State responsible for the internationally wrongful act is under an obligation:
(a) To cease that act, if it is continuing;
(b) To offer appropriate assurances and guarantees of non-repetition, if
circumstances so require.
Article 31: Reparation
1. The responsible State is under an obligation to make full reparation for the injury caused by the internationally wrongful act.
2. Injury includes any damage, whether material or moral, caused by the internationally wrongful act of a State.
Article 32: Irrelevance of internal law
The responsible State may not rely on the provisions of its internal law as justification for failure to comply with its obligations under this part.
Article 33: Scope of international obligations set out in this part
1. The obligations of the responsible State set out in this part may be owed to another State, to several States, or to the international community as a whole, depending in particular on the character and content of the international obligation and on the circumstances of the breach.
2. This part is without prejudice to any right, arising from the international responsibility of a State, which may accrue directly to any person or entity otherthan a State.
Chapter II: Reparation for injury
Article 34: Forms of reparation
Full reparation for the injury caused by the internationally wrongful act shall take the form of restitution, compensation and satisfaction, either singly or in combination, in accordance with the provisions of this chapter.
Article 35: Restitution
A State responsible for an internationally wrongful act is under an obligation to make restitution, that is, to re-establish the situation which existed before the wrongful act was committed, provided and to the extent that restitution:
(a) Is not materially impossible;
(b) Does not involve a burden out of all proportion to the benefit deriving from restitution instead of compensation.
Article 36: Compensation
1. The State responsible for an internationally wrongful act is under an obligation to compensate for the damage caused thereby, insofar as such damage is not made good by restitution.
2. The compensation shall cover any financially assessable damage including loss of profits insofar as it is established.
Article 37: Satisfaction
1. The State responsible for an internationally wrongful act is under an obligation to give satisfaction for the injury caused by that act insofar as it cannot be made good by restitution or compensation.
2. Satisfaction may consist in an acknowledgement of the breach, an expression of regret, a formal apology or another appropriate modality.
3. Satisfaction shall not be out of proportion to the injury and may not take a form humiliating to the responsible State.
Article 38: Interest
1. Interest on any principal sum due under this chapter shall be payable when necessary in order to ensure full reparation. The interest rate and mode of calculation shall be set so as to achieve that result.
2. Interest runs from the date when the principal sum should have been paid until the date the obligation to pay is fulfilled.
Article 39: Contribution to the injury
In the determination of reparation, account shall be taken of the contribution to the injury by wilful or negligent action or omission of the injured State or any person or entity in relation to whom reparation is sought.
Chapter III: Serious breaches of obligations under peremptory norms of general international law
Article 40: Application of this chapter
1. This chapter applies to the international responsibility which is entailed by a serious breach by a State of an obligation arising under a peremptory norm of general international law.
2. A breach of such an obligation is serious if it involves a gross or systematic failure by the responsible State to fulfil the obligation.
Article 41: Particular consequences of a serious breach of an obligation under this chapter
1. States shall cooperate to bring to an end through lawful means any serious breach within the meaning of article 40.
2. No State shall recognize as lawful a situation created by a serious breach within the meaning of article 40, nor render aid or assistance in maintaining that situation.
3. This article is without prejudice to the other consequences referred to in this part and to such further consequences that a breach to which this chapter applies may entail under international law.
PART THREE: THE IMPLEMENTATION OF THE INTERNATIONAL RESPONSIBILITY OF A STATE
Chapter I: Invocation of the responsibility of a State
Article 42: Invocation of responsibility by an injured State
A State is entitled as an injured State to invoke the responsibility of another State if the obligation breached is owed to:
(a) That State individually; or
(b) A group of States including that State, or the international community as a whole, and the breach of the obligation:
(i) Specifically affects that State; or
(ii) Is of such a character as radically to change the position of all the other States
to which the obligation is owed with respect to the further performance of the obligation.
Article 43: Notice of claim by an injured State
1. An injured State which invokes the responsibility of another State shall give notice of its claim to that State.
2. The injured State may specify in particular:
(a) The conduct that the responsible State should take in order to cease the wrongful act, if it is continuing;
(b) What form reparation should take in accordance with the provisions of part two.
Article 44: Admissibility of claims
The responsibility of a State may not be invoked if:
(a) The claim is not brought in accordance with any applicable rule relating to the nationality of claims;
(b) The claim is one to which the rule of exhaustion of local remedies applies and any available and effective local remedy has not been exhausted.
Article 45: Loss of the right to invoke responsibility
The responsibility of a State may not be invoked if:
(a) The injured State has validly waived the claim;
(b) The injured State is to be considered as having, by reason of its conduct, validly acquiesced in the lapse of the claim.
Article 46: Plurality of injured States
Where several States are injured by the same internationally wrongful act, each injured State may separately invoke the responsibility of the State which has committed the internationally wrongful act.
Article 47: Plurality of responsible States
1. Where several States are responsible for the same internationally wrongful act, the responsibility of each State may be invoked in relation to that act.
2. Paragraph 1:
(a) Does not permit any injured State to recover, by way of compensation, more than the damage it has suffered;
(b) Is without prejudice to any right of recourse against the other responsible States.
Article 48: Invocation of responsibility by a State other than an injured State
1. Any State other than an injured State is entitled to invoke the responsibility of another State in accordance with paragraph 2 if:
(a) The obligation breached is owed to a group of States including that State, and is established for the protection of a collective interest of the group; or
(b) The obligation breached is owed to the international community as a whole.
2. Any State entitled to invoke responsibility under paragraph 1 may claim from the responsible State:
(a) Cessation of the internationally wrongful act, and assurances and guarantees of non-repetition in accordance with article 30; and
(b) Performance of the obligation of reparation in accordance with the preceding articles, in the interest of the injured State or of the beneficiaries of the obligation breached.
3. The requirements for the invocation of responsibility by an injured State under articles 43, 44 and 45 apply to an invocation of responsibility by a State entitled to do so under paragraph 1.
Chapter II: Countermeasures
Article 49: Object and limits of countermeasures
1. An injured State may only take countermeasures against a State which is responsible for an internationally wrongful act in order to induce that State to comply with its obligations under part two.
2. Countermeasures are limited to the non-performance for the time being of international obligations of the State taking the measures towards the responsible State.
3. Countermeasures shall, as far as possible, be taken in such a way as to permit the resumption of performance of the obligations in question.
Article 50: Obligations not affected by countermeasures
1. Countermeasures shall not affect:
(a) The obligation to refrain from the threat or use of force as embodied in the Charter of the United Nations;
(b) Obligations for the protection of fundamental human rights;
(c) Obligations of a humanitarian character prohibiting reprisals;
(d) Other obligations under peremptory norms of general international law.
2. A State taking countermeasures is not relieved from fulfilling its obligations:
(a) Under any dispute settlement procedure applicable between it and the responsible State;
(b) To respect the inviolability of diplomatic or consular agents, premises, archives and documents.
Article 51: Proportionality
Countermeasures must be commensurate with the injury suffered, taking into account the gravity of the internationally wrongful act and the rights in question.
Article 52: Conditions relating to resort to countermeasures
1. Before taking countermeasures, an injured State shall:
(a) Call upon the responsible State, in accordance with article 43, to fulfil its obligations under part two;
(b) Notify the responsible State of any decision to take countermeasures and offer to negotiate with that State.
2. Notwithstanding paragraph 1 (b), the injured State may take such urgent
countermeasures as are necessary to preserve its rights.
3. Countermeasures may not be taken, and if already taken must be suspended without undue delay if:
(a) The internationally wrongful act has ceased; and
(b) The dispute is pending before a court or tribunal which has the authority to make decisions binding on the parties.
4. Paragraph 3 does not apply if the responsible State fails to implement the dispute settlement procedures in good faith.
Article 53. Termination of countermeasures
Countermeasures shall be terminated as soon as the responsible State has complied with its obligations under part two in relation to the internationally wrongful act.
Article 54: Measures taken by States other than an injured State
This chapter does not prejudice the right of any State, entitled under article 48, paragraph 1, to invoke the responsibility of another State, to take lawful measures against that State to ensure cessation of the breach and reparation in the interest of the injured State or of the beneficiaries of the obligation breached.
PART FOUR: GENERAL PROVISIONS
Article 55: Lex specialis
These articles do not apply where and to the extent that the conditions for the existence of an internationally wrongful act or the content or implementation of the international responsibility of a State are governed by special rules of international law.
Article 56: Questions of State responsibility not regulated by these articles
The applicable rules of international law continue to govern questions concerning the responsibility of a State for an internationally wrongful act to the extent that they are not regulated by these articles.
Article 57: Responsibility of an international organization
These articles are without prejudice to any question of the responsibility under international law of an international organization, or of any State for the conduct of an international organization.
Article 58: Individual responsibility
These articles are without prejudice to any question of the individual responsibility under international law of any person acting on behalf of a State.
Article 59: Charter of the United Nations
These articles are without prejudice to the Charter of the United Nations.
Nations Unies A/RES/56/83. Résolution adoptée par l’Assemblée générale sur le rapport de la Sixième Commission, A/56/589.
Responsabilité de l’État pour fait internationalement illicite
PREMIERE PARTIE: LE FAIT INTERNATIONALEMENT ILLICITE DE L’ETAT
Chapitre premier: Principes généraux
Article premier: Responsabilité de l’État pour fait internationalement illicite
Tout fait internationalement illicite de l’État engage sa responsabilité internationale.
Article 2: Éléments du fait internationalement illicite de l’État
Il y a fait internationalement illicite de l’État lorsqu’un comportement consistant en une action ou une omission :
a) Est attribuable à l’État en vertu du droit international ; et
b) Constitue une violation d’une obligation internationale de l’État.
Article 3: Qualification du fait de l’État comme internationalement illicite
La qualification du fait de l’État comme internationalement illicite relève du droit international. Une telle qualification n’est pas affectée par la qualification du même fait comme licite par le droit interne.
Chapitre II: Attribution d’un comportement à l’État
Article 4: Comportement des organes de l’État
1. Le comportement de tout organe de l’État est considéré comme un fait de l’État d’après le droit international, que cet organe exerce des fonctions législative, exécutive, judiciaire ou autres, quelle que soit la position qu’il occupe dans l’organisation de l’État, et quelle que soit sa nature en tant qu’organe du gouvernement central ou d’une collectivité territoriale de l’État.
2. Un organe comprend toute personne ou entité qui a ce statut d’après le droit interne de l’État.
Article 5: Comportement d’une personne ou d’une entité exerçant des prérogatives de puissance publique
Le comportement d’une personne ou entité qui n’est pas un organe de l’État au titre de l’article 4, mais qui est habilitée par le droit de cet État à exercer des prérogatives de puissance publique, pour autant que, en l’espèce, cette personne ou entité agisse en cette qualité, est considéré comme un fait de l’État d’après le droit international.
Article 6: Comportement d’un organe mis à la disposition de l’État par un autre État
Le comportement d’un organe mis à la disposition de l’État par un autre État, pour autant que cet organe agisse dans l’exercice de prérogatives de puissance publique de l’État à la disposition duquel il se trouve, est considéré comme un fait du premier État d’après le droit international.
Article 7: Excès de pouvoir ou comportement contraire aux instructions
Le comportement d’un organe de l’État ou d’une personne ou entité habilitée à l’exercice de prérogatives de puissance publique est considéré comme un fait de l’État d’après le droit international si cet organe, cette personne ou cette entité agit en cette qualité, même s’il outrepasse sa compétence ou contrevient à ses instructions.
Article 8: Comportement sous la direction ou le contrôle de l’État
Le comportement d’une personne ou d’un groupe de personnes est considéré comme un fait de l’État d’après le droit international si cette personne ou ce groupe de personnes, en adoptant ce comportement, agit en fait sur les instructions ou les directives ou sous le contrôle de cet État.
Article 9: Comportement en cas d’absence ou de carence des autorités officielles
Le comportement d’une personne ou d’un groupe de personnes est considéré comme un fait de l’État d’après le droit international si cette personne ou ce groupe de personnes exerce en fait des prérogatives de puissance publique en cas d’absence ou de carence des autorités officielles et dans des circonstances qui requièrent l’exercice de ces prérogatives.
Article 10: Comportement d’un mouvement insurrectionnel ou autre
1. Le comportement d’un mouvement insurrectionnel qui devient le nouveau gouvernement de l’État est considéré comme un fait de cet État d’après le droit international.
2. Le comportement d’un mouvement insurrectionnel ou autre qui parvient à créer un nouvel État sur une partie du territoire d’un État préexistant ou sur un territoire sous son administration est considéré comme un fait de ce nouvel État d’après le droit international.
3. Le présent article est sans préjudice de l’attribution à l’État de tout comportement, lié de quelque façon que ce soit à celui du mouvement concerné, qui doit être considéré comme un fait de cet État en vertu des articles 4 à 9.
Article 11: Comportement reconnu et adopté par l’État comme étant sien
Un comportement qui n’est pas attribuable à l’État selon les articles précédents est néanmoins considéré comme un fait de cet État d’après le droit international si, et dans la mesure où, cet État reconnaît et adopte ledit comportement comme sien.
Chapitre III: Violation d’une obligation internationale
Article 12: Existence de la violation d’une obligation internationale
Il y a violation d’une obligation internationale par un État lorsqu’un fait dudit État n’est pas conforme à ce qui est requis de lui en vertu de cette obligation, quelle que soit l’origine ou la nature de celle-ci.
Article 13: Obligation internationale en vigueur à l’égard de l’État
Le fait de l’État ne constitue pas une violation d’une obligation internationale à moins que l’État ne soit lié par ladite obligation au moment où le fait se produit.
Article 14: Extension dans le temps de la violation d’une obligation internationale
1. La violation d’une obligation internationale par le fait de l’État n’ayant pas un caractère continu a lieu au moment où le fait se produit, même si ses effets perdurent.
2. La violation d’une obligation internationale par le fait de l’État ayant un caractère continu s’étend sur toute la période durant laquelle le fait continue et reste non conforme à l’obligation internationale.
3. La violation d’une obligation internationale requérant de l’État qu’il prévienne un événement donné a lieu au moment où l’événement survient et s’étend sur toute la période durant laquelle l’événement continue et reste non conforme à cette obligation.
Article 15: Violation constituée par un fait composite
1. La violation d’une obligation internationale par l’État à raison d’une série d’actions ou d’omissions, définie dans son ensemble comme illicite a lieu quand se produit l’action ou l’omission qui, conjuguée aux autres actions ou omissions, suffit à constituer le fait illicite.
2. Dans un tel cas, la violation s’étend sur toute la période débutant avec la première des actions ou omissions de la série et dure aussi longtemps que ces actions ou omissions se répètent et restent non conformes à ladite obligation internationale.
Chapitre IV: Responsabilité de l’État à raison du fait d’un autre État
Article 16: Aide ou assistance dans la commission du fait internationalement illicite
L’État qui aide ou assiste un autre État dans la commission du fait internationalement illicite par ce dernier est internationalement responsable pour avoir agi de la sorte dans le cas où :
a) Ledit État agit ainsi en connaissance des circonstances du fait internationalement illicite ; et
b) Le fait serait internationalement illicite s’il était commis par cet État.
Article 17: Directives et contrôle dans la commission du fait internationalement illicite
L’État qui donne des directives à un autre État et qui exerce un contrôle dans la commission du fait internationalement illicite par ce dernier est internationalement responsable de ce fait dans le cas où :
a) Ledit État agit ainsi en connaissance des circonstances du fait internationalement illicite ; et
b) Le fait serait internationalement illicite s’il était commis par cet État.
Article 18: Contrainte sur un autre État
L’État qui contraint un autre État à commettre un fait est internationalement responsable de ce fait dans le cas où :
a) Le fait constituerait, en l’absence de contrainte, un fait internationalement illicite de l’État soumis à la contrainte ; et
b) L’État qui exerce la contrainte agit en connaissance des circonstances dudit fait.
Article 19: Effet du présent chapitre
Le présent chapitre est sans préjudice de la responsabilité internationale, en vertu d’autres dispositions des présents articles, de l’État qui commet le fait en question ou de tout autre État.
Chapitre V: Circonstances excluant l’illicéité
Article 20: Consentement
Le consentement valide de l’État à la commission par un autre État d’un fait donné exclut l’illicéité de ce fait à l’égard du premier État pour autant que le fait reste dans les limites de ce consentement.
Article 21: Légitime défense
L’illicéité du fait de l’État est exclue si ce fait constitue une mesure licite de légitime défense prise en conformité avec la Charte des Nations Unies.
Article 22: Contre-mesures à raison d’un fait internationalement illicite
L’illicéité du fait d’un État non conforme à l’une de ses obligations internationales à l’égard d’un autre État est exclue si, et dans la mesure où, ce fait constitue une contre-mesure prise à l’encontre de cet autre État conformément au chapitre II de la troisième partie.
Article 23: Force majeure
1. L’illicéité du fait d’un État non conforme à une obligation internationale de cet État est exclue si ce fait est dû à la force majeure, consistant en la survenance d’une force irrésistible ou d’un événement extérieur imprévu qui échappe au contrôle de l’État et fait qu’il est matériellement impossible, étant donné les circonstances, d’exécuter l’obligation.
2. Le paragraphe 1 ne s’applique pas :
a) Si la situation de force majeure est due, soit uniquement soit en
conjonction avec d’autres facteurs, au comportement de l’État qui l’invoque ; ou
b) Si l’État a assumé le risque que survienne une telle situation.
Article 24: Détresse
1. L’illicéité du fait d’un État non conforme à une obligation internationale de cet État est exclue si l’auteur dudit fait n’a raisonnablement pas d’autre moyen, dans une situation de détresse, de sauver sa propre vie ou celle de personnes qu’il a la charge de protéger.
2. Le paragraphe 1 ne s’applique pas :
a) Si la situation de détresse est due, soit uniquement soit en conjonction avec d’autres facteurs, au comportement de l’État qui l’invoque ; ou
b) Si ledit fait est susceptible de créer un péril comparable ou plus grave.
Article 25: État de nécessité
1. L’État ne peut invoquer l’état de nécessité comme cause d’exclusion de l’illicéité d’un fait non conforme à l’une de ses obligations internationales que si ce fait :
a) Constitue pour l’État le seul moyen de protéger un intérêt essentiel contre un péril grave et imminent ; et
b) Ne porte pas gravement atteinte à un intérêt essentiel de l’État ou des États à l’égard desquels l’obligation existe ou de la communauté internationale dans son ensemble.
2. En tout cas, l’état de nécessité ne peut être invoqué par l’État comme cause d’exclusion de l’illicéité :
a) Si l’obligation internationale en question exclut la possibilité d’invoquer l’état de nécessité ; ou
b) Si l’État a contribué à la survenance de cette situation.
Article 26: Respect de normes impératives
Aucune disposition du présent chapitre n’exclut l’illicéité de tout fait de l’État qui n’est pas conforme à une obligation découlant d’une norme impérative du droit international général.
Article 27: Conséquences de l’invocation d’une circonstance excluant l’illicéité
L’invocation d’une circonstance excluant l’illicéité conformément au présent chapitre est sans préjudice :
a) Du respect de l’obligation en question si, et dans la mesure où, la circonstance excluant l’illicéité n’existe plus ;
b) De la question de l’indemnisation de toute perte effective causée par le fait en question.
DEUXIEME PARTIE: CONTENU DE LA RESPONSABILITE INTERNATIONALE DE L’ETAT
Chapitre premier: Principes généraux
Article 28: Conséquences juridiques d’un fait internationalement illicite
La responsabilité internationale de l’État qui, conformément aux dispositions de la première partie, résulte d’un fait internationalement illicite comporte les conséquences juridiques qui sont énoncées dans la présente partie.
Article 29: Maintien du devoir d’exécuter l’obligation
Les conséquences juridiques d’un fait internationalement illicite prévues dans la présente partie n’affectent pas le maintien du devoir de l’État responsable d’exécuter l’obligation violée.
Article 30: Cessation et non-répétition
L’État responsable du fait internationalement illicite a l’obligation :
a) D’y mettre fin si ce fait continue ;
b) D’offrir des assurances et des garanties de non-répétition appropriées si les circonstances l’exigent.
Article 31: Réparation
1. L’État responsable est tenu de réparer intégralement le préjudice causé par le fait internationalement illicite.
2. Le préjudice comprend tout dommage, tant matériel que moral, résultant du fait internationalement illicite de l’État.
Article 32: Non-pertinence du droit interne
L’État responsable ne peut pas se prévaloir des dispositions de son droit interne pour justifier un manquement aux obligations qui lui incombent en vertu de la présente partie.
Article 33: Portée des obligations internationales énoncées dans la présente partie
1. Les obligations de l’État responsable énoncées dans la présente partie peuvent être dues à un autre État, à plusieurs États ou à la communauté internationale dans son ensemble, en fonction notamment de la nature et du contenu de l’obligation internationale violée et des circonstances de la violation.
2. La présente partie est sans préjudice de tout droit que la responsabilité internationale de l’État peut faire naître directement au profit d’une personne ou d’une entité autre qu’un État.
Chapitre II: Réparation du préjudice
Article 34: Formes de la réparation
La réparation intégrale du préjudice causé par le fait internationalement illicite prend la forme de restitution, d’indemnisation et de satisfaction, séparément ou conjointement, conformément aux dispositions du présent chapitre.
Article 35: Restitution
L’État responsable du fait internationalement illicite a l’obligation de procéder à la restitution consistant dans le rétablissement de la situation qui existait avant que le fait illicite ne soit commis, dès lors et pour autant qu’une telle restitution :
a) N’est pas matériellement impossible ;
b) N’impose pas une charge hors de toute proportion avec l’avantage qui dériverait de la restitution plutôt que de l’indemnisation.
Article 36: Indemnisation
1. L’État responsable du fait internationalement illicite est tenu d’indemniser le dommage causé par ce fait dans la mesure où ce dommage n’est pas réparé par la restitution.
2. L’indemnité couvre tout dommage susceptible d’évaluation financière, y compris le manque à gagner dans la mesure où celui-ci est établi.
Article 37: Satisfaction
1. L’État responsable d’un fait internationalement illicite est tenu de donner, satisfaction pour le préjudice causé par ce fait dans la mesure où il ne peut pas être réparé par la restitution ou l’indemnisation.
2. La satisfaction peut consister en une reconnaissance de la violation, une expression de regrets, des excuses formelles ou toute autre modalité appropriée.
3. La satisfaction ne doit pas être hors de proportion avec le préjudice et ne peut pas prendre une forme humiliante pour l’État responsable.
Article 38: Intérêts
1. Des intérêts sur toute somme principale due en vertu du présent chapitre sont payables dans la mesure nécessaire pour assurer la réparation intégrale. Le taux d’intérêt et le mode de calcul sont fixés de façon à atteindre ce résultat.
2. Les intérêts courent à compter de la date à laquelle la somme principale aurait dû être versée jusqu’au jour où l’obligation de payer est exécutée.
Article 39: Contribution au préjudice
Pour déterminer la réparation, il est tenu compte de la contribution au préjudice due à l’action ou à l’omission, intentionnelle ou par négligence, de l’État lésé ou de toute personne ou entité au titre de laquelle réparation est demandée.
Chapitre III: Violations graves d’obligations découlant de normes impératives du droit international général
Article 40: Application du présent chapitre
1. Le présent chapitre s’applique à la responsabilité internationale qui résulte d’une violation grave par l’État d’une obligation découlant d’une norme impérative du droit international général.
2. La violation d’une telle obligation est grave si elle dénote de la part de l’État responsable un manquement flagrant ou systématique à l’exécution de l’obligation.
Article 41: Conséquences particulières d’une violation grave d’une obligation en vertu du présent chapitre
1. Les États doivent coopérer pour mettre fin, par des moyens licites, à toute violation grave au sens de l’article 40.
2. Aucun État ne doit reconnaître comme licite une situation créée par une violation grave au sens de l’article 40, ni prêter aide ou assistance au maintien de cette situation.
3. Le présent article est sans préjudice des autres conséquences prévues dans la présente partie et de toute conséquence supplémentaire que peut entraîner, d’après le droit international, une violation à laquelle s’applique le présent chapitre.
TROISIEME PARTIE: MISE EN OEUVRE DE LA RESPONSABILITE INTERNATIONALE DE L’ETAT
Chapitre premier: Invocation de la responsabilité de l’État
Article 42: Invocation de la responsabilité par l’État lésé
Un État est en droit en tant qu’État lésé d’invoquer la responsabilité d’un autre État si l’obligation violée est due :
a) À cet État individuellement ; ou
b) À un groupe d’États dont il fait partie ou à la communauté internationale dans son ensemble, et si la violation de l’obligation :
i) Atteint spécialement cet État ; ou
ii) Est de nature à modifier radicalement la situation de tous les autres États auxquels l’obligation est due quant à l’exécution ultérieure de cette obligation.
Article 43: Notification par l’État lésé
1. L’État lésé qui invoque la responsabilité d’un autre État notifie sa demande à cet État.
2. L’État lésé peut préciser notamment :
a) Le comportement que devrait adopter l’État responsable pour mettre fin au fait illicite si ce fait continue ;
b) La forme que devrait prendre la réparation, conformément aux dispositions de la deuxième partie.
Article 44: Recevabilité de la demande
La responsabilité de l’État ne peut pas être invoquée si :
a) La demande n’est pas présentée conformément aux règles applicables en matière de nationalité des réclamations ;
b) Toutes les voies de recours internes disponibles et efficaces n’ont pas été épuisées au cas où la demande est soumise à la règle de l’épuisement des voies de recours internes.
Article 45: Renonciation au droit d’invoquer la responsabilité
La responsabilité de l’État ne peut pas être invoquée si :
a) L’État lésé a valablement renoncé à la demande ; ou
b) L’État lésé doit, en raison de son comportement, être considéré comme ayant valablement acquiescé à l’abandon de la demande.
Article 46: Pluralité d’États lésés
Lorsque plusieurs États sont lésés par le même fait internationalement illicite, chaque État lésé peut invoquer séparément la responsabilité de l’État qui a commis le fait internationalement illicite.
Article 47: Pluralité d’États responsables
1. Lorsque plusieurs États sont responsables du même fait internationalement illicite, la responsabilité de chaque État peut être invoquée par rapport à ce fait.
2. Le paragraphe 1 :
a) Ne permet à aucun État lésé de recevoir une indemnisation supérieure au dommage qu’il a subi ;
b) Est sans préjudice de tout droit de recours à l’égard des autres États responsables.
Article 48: Invocation de la responsabilité par un État autre qu’un État lésé
1. Conformément au paragraphe 2, tout État autre qu’un État lésé est en droit d’invoquer la responsabilité d’un autre État, si :
a) L’obligation violée est due à un groupe d’États dont il fait partie, et si l’obligation est établie aux fins de la protection d’un intérêt collectif du groupe ; ou
b) L’obligation violée est due à la communauté internationale dans son ensemble.
2. Tout État en droit d’invoquer la responsabilité en vertu du paragraphe 1 peut exiger de l’État responsable :
a) La cessation du fait internationalement illicite et des assurances et garanties de non-répétition, conformément à l’article 30; et
b) L’exécution de l’obligation de réparation conformément aux articles précédents, dans l’intérêt de l’État lésé ou des bénéficiaires de l’obligation violée.
3. Les conditions posées par les articles 43, 44 et 45 à l’invocation de la responsabilité par un État lésé s’appliquent à l’invocation de la responsabilité par un État en droit de le faire en vertu du paragraphe 1.
Chapitre II: Contre-mesures
Article 49: Objet et limites des contre-mesures
1. L’État lésé ne peut prendre de contre-mesures à l’encontre de l’État responsable du fait internationalement illicite que pour amener cet État à s’acquitter des obligations qui lui incombent en vertu de la deuxième partie.
2. Les contre-mesures sont limitées à l’inexécution temporaire d’obligations internationales de l’État prenant les mesures envers l’État responsable.
3. Les contre-mesures doivent, autant que possible, être prises d’une manière qui permette la reprise de l’exécution des obligations en question.
Article 50: Obligations ne pouvant être affectées par des contre-mesures
1. Les contre-mesures ne peuvent porter aucune atteinte :
a) À l’obligation de ne pas recourir à la menace ou à l’emploi de la force telle qu’elle est énoncée dans la Charte des Nations Unies ;
b) Aux obligations concernant la protection des droits fondamentaux de l’homme ;
c) Aux obligations de caractère humanitaire excluant les représailles ;
d) Aux autres obligations découlant de normes impératives du droit international général.
2. L’État qui prend des contre-mesures n’est pas dégagé des obligations qui lui incombent :
a) En vertu de toute procédure de règlement des différends applicable entre lui et l’État responsable ;
b) De respecter l’inviolabilité des agents locaux, archives et documents diplomatiques ou consulaires.
Article 51: Proportionnalité
Les contre-mesures doivent être proportionnelles au préjudice subi, compte tenu de la gravité du fait internationalement illicite et des droits en cause.
Article 52: Conditions du recours à des contre-mesures
1. Avant de prendre des contre-mesures, l’État lésé doit :
a) Demander à l’État responsable, conformément à l’article 43, de s’acquitter des obligations qui lui incombent en vertu de la deuxième partie ;
b) Notifier à l’État responsable toute décision de prendre des contremesures et offrir de négocier avec cet État.
2. Nonobstant l’alinéa b du paragraphe 1, l’État lésé peut prendre les contremesures urgentes qui sont nécessaires pour préserver ses droits.
3. Des contre-mesures ne peuvent être prises et, si elles sont déjà prises, doivent être suspendues sans retard indu si :
a) Le fait internationalement illicite a cessé ; et
b) Le différend est en instance devant une cour ou un tribunal habilité à rendre des décisions obligatoires pour les parties.
4. Le paragraphe 3 ne s’applique pas si l’État responsable ne met pas en oeuvre de bonne foi les procédures de règlement des différends.
Article 53: Cessation des contre-mesures
Il doit être mis fin aux contre-mesures dès que l’État responsable s’est acquitté des obligations qui lui incombent à raison du fait internationalement illicite conformément à la deuxième partie.
Article 54: Mesures prises par des États autres qu’un État lésé
Le présent chapitre est sans préjudice du droit de tout État, habilité en vertu du paragraphe 1 de l’article 48 à invoquer la responsabilité d’un autre État, de prendre des mesures licites à l’encontre de ce dernier afin d’assurer la cessation de la violation ainsi que la réparation dans l’intérêt de l’État lésé ou des bénéficiaires de l’obligation violée.
QUATRIEME PARTIE: DISPOSITIONS GENERALES
Article 55: Lex specialis
Les présents articles ne s’appliquent pas dans les cas et dans la mesure où les conditions de l’existence d’un fait internationalement illicite ou le contenu ou la mise en oeuvre de la responsabilité internationale d’un État sont régis par des règles spéciales de droit international.
Article 56: Questions concernant la responsabilité de l’État non régies par les présents articles
Les règles de droit international applicables continuent de régir les questions concernant la responsabilité de l’État pour fait internationalement illicite dans la mesure où ces questions ne sont pas régies par les présents articles.
Article 57: Responsabilité d’une organisation internationale
Les présents articles sont sans préjudice de toute question relative à la responsabilité d’après le droit international d’une organisation internationale ou d’un État pour le comportement d’une organisation internationale.
Article 58: Responsabilité individuelle
Les présents articles sont sans préjudice de toute question relative à la responsabilité individuelle d’après le droit international de toute personne qui agit pour le compte d’un État.
Article 59: Charte des Nations Unies
Les présents articles sont sans préjudice de la Charte des Nations Unies.
