Hakkı Hakan Erkiner, Kitap
Bölümü, Stepler, Dinyeper Ve Barut: Rusya-Ukrayna Savaşının Uluslararası Hukuk Veçhesi,
Bölüm Adı: Uluslararası Kuvvet Kullanma Hukuku - Jus Ad Bellum - Bakımından
Rusya-Ukrayna Savaşı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2023, Sayfa Sayısı 867 / 39-80,
ISBN: 9786052643068
https://www.adaletyayinevi.com.tr/9786052643068
ULUSLARARASI KUVVET KULLANMA HUKUKU - JUS AD BELLUM - BAKIMINDAN
RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI
Hakkı
Hakan ERKİNER*
Giriş
21 Şubat 2022’de Rusya Devlet Başkanı
Vladimir Putin, 2014’te Ukrayna’nın doğusunda Rusya yanlısı
bölücü-ayrılıkçıların Ukrayna topraklarında oluşturdukları iki fiili başka
deyişle de facto yönetim olan Donetsk ve Lugansk Halk Cumhuriyetleri’nin
bağımsızlığını tanıyan kararnameyi Kremlin Sarayı’nda imzaladı. Hemen
sonrasında Rusya Devlet Başkanı Putin, Rus Ordusu’na Donetsk ve Lugansk
Cumhuriyetleri’nde barışın korunması talimatını verdi. Böylelikle Birleşmiş
Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nin 2015 yıl ve 2202 sayılı kararında kabul
edilen Minsk Anlaşmaları çiğnendi. Devlet Başkanı Putin, 24 Şubat’ta Ukrayna’ya
karşı Rusya’nın “Özel Askeri Operasyon” adını verdiği silahlı saldırıyı
başlattı. BM Antlaşması madde 2/4’ün düzenlediği uluslararası hukukun emredici
bir kuralı başka bir ifadeyle jus cogens norm olan kuvvet kullanma yasağının
ihlali olan bu silahlı saldırıyı Rusya Devlet Başkanı dört başlıkta
belirtilebilecek gerekçelere ve savlara dayandırdı. Bunlar şu şekilde
sıralanmaktadır: 1. Ukrayna, Rusya için bir silahlı saldırı tehdididir; 2.
Ukrayna Donbas’ta soykırım yapmaktadır; 3. Ukrayna’da Neo-Nazi Rejimi vardır;
4. Ukrayna tarihsel olarak Rusya’nın parçasıdır.[1]
Yukarıda anılan Rusya’nın dört
gerekçesi de Rusya’nın Ukrayna’nın ülkesinde silahlı kuvvet kullanmasını
uluslararası hukuk nazarında haklı kılmak için oluşturulmuş ve ileri sürülmüş
savlardır. Öyleyse Rusya’nın bu savlarının doğru ve haklı olup olmadığının
incelenip ortaya konulması, Rusya’nın Ukrayna’nın ülkesinde silahlı kuvvet
kullanmasının hukuka uygun ve meşru olup olmadığını uluslararası hukuk bilimi
çerçevesi ve doğrultusunda gösterecektir. Belirtilen incelenmenin yapılabilmesi
için uluslararası hukukun kuvvet kullanmaya ilişkin kurallarının, kavram ve
hukuki müesseselerinin bilinmesi gereklidir. Anılan uluslararası hukuktaki
kuvvet kullanma hukukunun diğer bir ifadeyle jus ad bellum olarak
isimlendirilen hukuki mekanizmanın esaslarının bildirilmesi, incelenen somut
olayın yani Rusya’nın Ukrayna’ya karşı kuvvet kullanmasının meşru mu yoksa gayrimeşru
mu olduğunun tespiti için hukuki zemin oluşturacaktır. Bu nedenle incelememizin
adı da “Uluslararası Kuvvet Kullanma Hukuku - Jus Ad Bellum - Bakımından
Rusya-Ukrayna Savaşı” olarak seçilmiştir.
Uluslararası hukuk eldeki incelemede
ele alınan somut olaya, uluslararası barış ve güvenlik hukuku ve uluslararası
sorumluluk hukuku mekanizmaları başka deyişle düzenekleri ile hukuki reaksiyon
verecek olan bir normatif sistemdir, diğer ifadeyle hukuksal tepki verecek olan
kurallı bir düzenektir. Etkinliği ve işlevselliği irdelenmeye müstahak olsa da
irdelenmeye gerek olmayan aşikâr husus meşruiyet iddialarının ve gayrimeşruluk
ithamlarının devletler tarafından uluslararası hukukun kavram, müessese ve
mekanizmaları ile yapılıyor olduğudur. Bu nedenle Rusya tarafından ileri
sürülen savların uluslararası hukuka göre meşru savlar mı yoksa gayrimeşru
savlar mı olduğunun tespiti, devletlerarasındaki meşruiyet mücadelesinin
bilimsel olarak aydınlatılması için elzemdir.[2]
İncelememizde “Rusya’nın 24 Şubat
2022 Saldırısı” veya kısaca “Şubat 2022 Saldırısı” olarak da adlandıracağımız
ve Rusya’nın kendisinin “Özel Askeri Operasyon” adını verdiği ve Ukrayna’ya
karışı sergilediği uluslararası fiilin, uluslararası hukuk bakımından meşru bir
fiil olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceğinin ancak uluslararası kuvvet
kullanma hukukunun diğer bir deyişle jus ad bellum müessesesinin esaslarının
ortaya konması ile mümkün olacağını yukarıda belirtiğimiz üzere tespit ettik. Burada
bu tespitimize ekleyeceğimiz husus uluslararası sorumluluk hukukunun mevcut
ilkelerinden yararlanarak, uluslararası hukukta bir fiil hakkında yapılmak
istenen hukuki değerlendirmeye ilişkin somut olaya uygulanması gereken
uluslararası haksız fiiller hakkındaki ihlal ve isnat kurallarından da
yararlanacağımızdır. Bu hususları takiben araştırmamızı sonuçlandırabilmemiz
için belirttiğimiz hukuki esasları bir kez ortaya koyduktan sonra her ilgili
esasın devamında Rusya’nın yer verdiğimiz dört savından mesele ile ilişkili
olanını ortaya konulan esaslar doğrultusunda değerlendirip uluslararası hukuk
bakımından ortaya çıkan sonucu sunacağız. Bu istikamette araştırmamızda
uygulayacağımız yöntem uluslararası hukukun öğretisinde yer alan tümdengelim ve
argümantasyon yöntemi olacaktır.[3]
Belirttiğimiz yöntem doğrultusunda incelememiz üç başlık ve bunları takip eden
bir sonuç kısmından oluşmaktadır. Başlıklar sırasıyla Uluslararası Kuvvet
Kullanma Hukukunun Esasları, Uluslararası Kuvvet Kullanma Hukukunun Esaslarının
Uluslararası Hukuktaki İsnat ve İhlal Kuralları Doğrultusunda Uygulanması, Uluslararası
Kuvvet Kullanma Hukuku Esaslarının Rusya-Ukrayna Savaşına Uygulanması biçiminde
sıralanmaktadır.
* Doç.
Dr., Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletlerarası Hukuk Anabilim Dalı, ORCID:
0000-0002-0779-6414, https://avesis.marmara.edu.tr/herkiner,
https://marmara.academia.edu/HakkıHakanErkiner,
E-Mail: herkiner@marmara.edu.tr
[1] Hakkı Hakan
Erkiner, “Rusya-Ukrayna Savaşı Dairesinde Uluslararası Hukuk Meseleleri”,
Uluslararası Akdeniz Hukuk Kongresi 2022 Tam Metin Kitabı, Adalet Yayınevi,
Ankara, 2022, s. 347, https://webis.akdeniz.edu.tr/uploads/1139/files/ek%C4%B0TAP-2.pdf
(26.03.2022).
[2] Hakkı
Hakan Erkiner, “Rusya-Ukrayna Savaşı Dairesinde Uluslararası Hukuk Meseleleri”,
s. 347.
[3]
Uluslararası hukuk bilimindeki tümdengelim ve argümantasyon yöntemi için bkz.
Hakkı Hakan Erkiner, Makaleler ile Uluslararası Hukukun Sosyolojisine ve
Uluslararası Hukukun Tarihine Giriş, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2022, s. 297.
