Uluslararası Hukukun Tarihi serisinin birinci cildi olan
Uluslararası Hukukun Şafağı, uluslararası hukukun başlangıcını geleneksel
Avrupa merkezli anlatının ötesine taşıyarak M.Ö. dördüncü binyıldan itibaren
Sümer şehir devletleri arasındaki çoğul siyasal düzenin içinde arar. Uruk,
Lagaş ve Umma hattında beliren siyasal rekabet, ticaret ve çatışma pratikleri,
toplumlararası ilişkilerin ve proto-normatif örüntülerin erken bir laboratuvarı
olarak ele alınır. Çalışma, yazılı belgeleri ve arkeolojik verileri Normatif
Arkeoloji yöntemiyle analiz ederek sınır, antlaşma, savaş ve elçilik
dokunulmazlığı gibi temel kurumların kökenine odaklanır. Uluslararası hukukun
ne olduğu ve ne ölçüde işlediği sorusu ise Kırık Kemik Dikotomisi, Tahterevalli
Modeli ve Muhtemel Uluslararası Hukuk Tezi üzerinden, Sümer pratiğinden güncel
krizlere uzanan bir eksende tartışılır. Uluslararası hukukun tarihsel ve
kuramsal temellerine ilgi duyan araştırmacılar ve hukuk dünyası için Sümer’i,
erken toplumlararası düzenin kavramsal ve yöntemsel imkânlarıyla birlikte
yeniden okuyan serinin açılış cildi niteliğindedir.
Künye:
Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı, Aralık 2025
318 sayfa, 16x24
Barkod / ISBN: 9786253815813
Kitap sayfası:
https://www.seckin.com.tr/kitap/429451415
Uluslararası hukukun başlangıcı hangi
tarihsel dönemde ve nerede aranmalıdır? Eldeki inceleme, cevabı modern Avrupa
merkezli anlatının dışında, Sümer şehir devletlerinin çoğul düzeninde arayan
bir kitaptır ve uluslararası hukukun tarihi hakkında planlanmış bir
araştırmanın birinci cildidir. Kitapta, devlet, egemenlik, bağımsızlık, sınır,
antlaşma, savaş ve barış kavramlarının en erken biçimleri, Uruk, Lagaş, Umma
gibi şehir devletleri arasındaki siyasal rekabet, ticaret ve çatışma pratikleri
içinde görünür hâle gelen öncül normatif örüntüler üzerinden tartışılmaktadır.
Bu amaçla çalışma, Sümer’e ait yazılı belgeleri ve arkeolojik veriyi “normatif
arkeoloji” perspektifiyle okuyarak, uluslararası hukuka ilişkin protonormları
ve bunların gerisindeki sorun alanlarını açığa çıkarırken, hukuki bilincin ilk
kez görünür hâle geldiği eşiği kavramsal bir “sorun arkeolojisi” çerçevesinde
değerlendirmektedir.
Uluslararası hukukun şafağının Sümer'den
söktüğünü ileri süren bu araştırma, başlangıç koşullarında oluşan ve Sümer
şehir devletleri evreninde bin yılı aşkın zaman boyunca pekişen, egemenler
arası proto hukukun soykütüksel niteliklerinden hareketle giderek, uluslararası
hukukun etkinliği sorununun disiplinin varoluşsal ve ontolojik bir problemi
olup olmadığını sorgulamaktadır. Sümer’den başlayıp
postpozitivist kuramsal bir simülasyona uzanan bu sorgu, Gazze’de açıkça
gerçekleştirilen ağır ihlaller karşısında uluslararası hukukun ne ölçüde
yalnızca bir dil, ne ölçüde tesirli bir normatif düzen olduğunu dürüstçe
incelemenin kaçınılmaz bir bilimsel gereklilik hâline gelmesiyle vücut
bulmuştur.
Anılan sorgu için kitaptaki tasarım, Kırık
Kemik Dikotomisi diye antropolojik koordinatları işaretleyen bir nirengi
noktası, Tahterevalli Modeli diye metaforik işlevselliğe haiz bir düşünce
cihazı ve Muhtemel Uluslararası Hukuk Tezi diye meseleyi ifade imkânı sunan bir
kavramsal avadanlıktan müteşekkil bir Kuram Seti teklif etmektedir. Kuram Seti
tasarımı, Sümer laboratuvarından Gazze hattına uzanan uluslararası hukukun
etkinliğine ilişkin kadim, yakıcı ve bitimsiz sorunu düşünmek isteyenlere, tek
bir kavramsal omurga üzerinden uluslararası hukukun ihtimaliyet alanını
tasavvur etmeyi teklif etmektedir.
Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Milletlerarası Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Üyesi olan Doç. Dr. Hakkı Hakan
Erkiner; uluslararası hukukun tarihi, sosyolojisi, devletin uluslararası
sorumluluğu ile barış ve güvenlik hukuku alanlarında çalışmalarını yoğunlaştırmaktadır.
Uluslararası Hukukun Şafağı, yazarın "Uluslararası Hukukun Tarihi" kişisel
projesinin ilk cildidir.
İçindekiler
Sunuş...................................................................................................................................... 7
Önsöz...................................................................................................................................... 9
Kısaltmalar........................................................................................................................... 25
Giriş...................................................................................................................................... 27
Birinci Bölüm
SÜMER KÖK KURULUMU
I. TARIM VE HAYVANCILIĞA DOĞRU
AVCI TOPLAYICI TOPLULUĞUN ANADOLU’DA VE YAKIN DOĞU’DA ATILIMI........................................................................................................... 39
II. ŞEHRİN SÜMER’DEN ORTAYA
ÇIKIŞI.............................................................................. 44
III. UYGARLIĞIN SÜMER’DEN
YÜKSELİŞİ............................................................................ 46
IV. SÜMER’DE NÜFUS, DİL, KÜLTÜR
VE YAZININ İCADI.................................................... 48
V. DEVLETLİ TOPLUMUN VE
DEVLETLERİN ÇOĞULLUĞUNUN SÜMER’DEN ORTAYA ÇIKIŞI......................................................................................................................................... 54
VI. BÜROKRASİNİN SÜMER’DE
BELİRMESİ........................................................................ 63
VII. EKONOMİK DÖNGÜNÜN SÜMER’DE
OLUŞUMU........................................................ 64
VIII. DİN VE KAMUSAL KUTSAL
AMBİYANSIN SÜMER’DE OLUŞUMU.............................. 65
IX. POLİTİKANIN VE SİYASAL
MEŞRUİYET ANLAYIŞININ SÜMER’DEN DOĞUŞU.............. 66
X. DEVLETLERARASI HEGEMONYANIN
OLUŞUMU............................................................ 68
İkinci Bölüm
SÜMER’DE KAMUSALLIĞIN İNŞASI
I. SÜMER TEOLOJİSİ VE
İLAHİYATTA KENTSEL YERELLİKTEN BÖLGESEL MİLLİLİĞE İLK PANTEONİK YÖNELİM......................................................................................................................... 71
II. SÜMERLERDE SÜREÇSEL AKIŞ:
ARDIŞIK BİLİNÇ KATMANLARI VE KÜLTÜREL SÜREKLİLİK......................................................................................................................................... 74
III. SÜMERLERDE TOPLUMSAL
YAPILANMA VE SINIFLARIN BELİRMESİ.......................... 76
IV. SÜMER’DE KÖLELİK VE
ÖZGÜRLÜK............................................................................... 76
V. SÜMERLERDE AİLE VE EVLİLİK........................................................................................ 78
VI. SÜMER’DE SİYASETİN İNŞASI,
MECLİSLERİN OLUŞUMU............................................. 79
VII. SÜMER’DE MECLİSLERİN
İŞLEYİŞİ VE KRALLARIN ORTAYA ÇIKIŞI.............................. 80
VIII. SÜMER’DE EĞİTİM VE
NORMATİF BİLİMLERİN ÖĞRETİMİ....................................... 82
IX. SÜMERLERDE TAPINAK VE
KAMUSAL ÖNEMİ............................................................. 83
X. SÜMERLERDE YÖNETİM BİÇİMİ:
HÜKÜMDARLIK......................................................... 84
Üçüncü Bölüm
SÜMER ULUSLARARASI İLİŞKİLERİ
I. HÜKÜMDARLAR ARASI
HİYERARŞİNİN BELİRMESİ......................................................... 87
II. SÜMER’DE ŞEHİR DEVLETLERİ
ARASI İLİŞKİLERİN VE İLETİŞİMİN ORTAYA ÇIKMASI... 88
III. SÜMERLERDE KOLONİZATÖRLÜK.................................................................................. 92
IV. SÜMER DİASPORASI VE
ULUSLARARASI TİCARET........................................................ 93
V. EYLEMDEN KURALA, TİCARİ
FAALİYETTEN PROTO HUKUKA: SÜMERLERDE ÖNCÜL ULUSLARARASI TİCARET HUKUKU................................................................................. 95
VI. SÜMER ULUSLARARASI
İLİŞKİLERİNDE ÇATIŞMA VE UZLAŞMA OLGUSU.................. 99
VII. SÜMER ULUSLARARASI
İLİŞKİLERİNDE KÜLTÜRASYON OLGUSU............................ 100
VIII. SÜMERLERDE DEVLETLERARASI
İLİŞKİLERİN İLK KODLARI: SAVAŞ VE BARIŞ DİNAMİKLERİ....................................................................................................................................... 102
IX. EYLEMDEN KURALA,
ULUSLARARASI İLİŞKİLERDEN ÖNCÜL DEVLETLERARASI HUKUKA: SÜMERLERDE İLK
ULUSLARARASI ANLAŞMALAR....................................................... 104
X. SÜMER’DE ÖNCÜL ULUSLARARASI
HUKUKUN EN ESKİ İLK DÜZENİNİN ORTAYA ÇIKMASI....................................................................................................................................... 106
Dördüncü Bölüm
SÜMER DÜNYASINDA ULUSLARARASI HUKUKUN
TARİHİNİ ARAŞTIRMAK
I. İNSAN KARAKTERİ VE DEVLET
ARASINDAKİ ARKAİK BAĞLANTI................................. 111
II. SAVAŞIN VE BARIŞIN
DAVRANIŞSAL ANTROPOLOJİ BAKIMINDAN KÖKENLERİ: KIRIK KEMİK DİKOTOMİSİ, BİRİNCİ
KUTUP ŞEFKAT VE ŞİFA............................................................ 112
III. SAVAŞIN VE BARIŞIN
DAVRANIŞSAL ANTROPOLOJİ BAKIMINDAN KÖKENLERİ: KIRIK KEMİK DİKOTOMİSİ, İKİNCİ
KUTUP ŞİDDET VE DİKOTOMİNİN TAMAMLANMASI............... 116
IV. SÜMER YAZILI KAYITLARINDA
SİYASİ KARAR ALICI ARKETİP İNSAN KARAKTERİNİN DEVLETLERARASI İLİŞKİLERE ETKİSİ
VE ULUSLARARASI HUKUKUN ERKEN TARİHİNİN BAŞLANGICINDA İNSAN KARAKTERİNİN YERİ............................................................. 120
V. AGGA’NIN ELÇİLERİ VE GILGAMIŞ’IN BOYUN EĞMEME KARARI:
EGEMENLİK, KENDİ KADERİNİ TAYİN ETMEK VE MEŞRU MÜDAFAA HAKKI............................................................... 123
VI. ENMERKAR VE ARATTA BEYİ
DESTANI: YAĞMACILIK, SÖMÜRGECİLİK, SİLAHLI SALDIRI TEHDİDİ, BAĞIMSIZLIK,
DİPLOMASİ............................................................................................ 129
VII. ENLİL’E İLAHİ, ENKİ VE
DÜNYANIN DÜZENİ: ANLAŞMALARA RİAYET VE HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ....................................................................................................................................... 138
VIII. ENTEMENA YAZITI:
DEVLETLERARASI HAKEMLİK, ULUSLARARASI MEŞRUİYET, UYUŞMAZLIKLARIN DİPLOMATİK
ÇÖZÜMÜ, BİLİNEN EN ESKİ SINIR SUYU BARIŞ ANTLAŞMASI, ANTLAŞMANIN İHLALİ VE
ÖNLEMLER......................................................................... 140
IX.
AKBABALAR DİKİLİTAŞI VE EANNATUM ANTLAŞMASI: GÜCÜN YAYILMACI TAHAKKÜMÜ,
ANTLAŞMANIN ÇİĞNENMESİ, DEVLETLERARASI SORUMLULUK VE YAPTIRIM ADINA ŞİDDET
DÖNGÜSÜ..................................................................................................................... 163
X. UR’UN YERLE BİR EDİLİŞİNE
AĞIT, NİPPUR’UN YIKILIŞINA AĞIT, AGADE’NİN YIKILIŞINA LANET: SÜMERVARİ
ULUSLARARASI HUKUKTA APOKALİPTİK SON....................................... 172
XI. SÜMER DÜNYASINDA
ULUSLARARASI HUKUKUN TARİHİNİ ARAŞTIRMANIN DEĞERLENDİRİLMESİ VE ULUSLARARASI
HUKUK PROJEKSİYONU İÇİN GETİRDİĞİ KATKI VE KAZANIMLAR................................................................................................................ 175
A. Medeniyetin Bilişsel Eşiği: Göbeklitepe’den Yazıya, Yazıdan
Antlaşmaya, Normatif Psikolojiden Sümer Şehir Devletlerinin Çoğulluğuna............................................ 176
B. Tapınaktan Saraya: Sümer’de Kutsal Ambiyans, Meşruiyet ve
Devletli Düzenin Kuruluşu.................................................................................................................................. 184
C. Toplumsal Ontogenez: Dini Bilinçten Hukuk Düzenine Sümer
Toplumunun Kuruluşu.................................................................................................................................. 187
D. Siyasal Ontogenez: Sümer’de Siyasetin İnşası, Meclislerin
Oluşumu, Eğitim, Tapınak ve Hükümdarlık............................................................................................................ 192
E. Temastan Münasebete: Sümer Şehir Devletlerinde Uluslararası
İlişkilerin Doğuşu 196
F. Münasebetten Kurala: Sümer Uluslararası İlişkilerinde Proto
Hukukun Doğuş Mekanizması.................................................................................................................................. 202
G. Davranışsal Antropolojiden Proto Uluslararası Hukukun
Normatif Bilincine Epistemik Köprü: Kırık Kemik Dikotomisinden Gılgamış ve Agga
Diyalektiğine............................... 210
H. Hukukun Şafağı: Kadim Sorunların Arkeolojisi Olarak Sümer
Erken Hukuk Bilinci – Saldırı Tehdidinden Ahde Vefaya, İhlalden Yaptırıma
Protonormların Yazılı İzdüşümü 216
I. Değerlendirme ve Projeksiyon: Sümer Araştırmasının
Uluslararası Hukukun “Muhtemel Hukuk” Niteliğine ve Etkinlik Sorunsalına Dair
Katkıları....................................... 220
1. Kuramsal Sonuç ve Konumlandırma...................................................................... 220
2. Uygulamalı Okuma: A ve B Devletleri Uyuşmazlığı................................................ 241
a. Pozitif Uluslararası Hukukun
Geçerliliği: Yürürlükteki Normlar (Simülasyonun Birinci Bölümü)............................................................................................................................ 243
b. Pozitif Uluslararası Hukukun
Etkinliği: Yürürlükteki Normların Gereğinin Yapılması ve Uygulanması
(Simülasyonun İkinci Bölümü)........................................................... 248
c. Uluslararası Hukukta
Normatif Geçerlilikten Hukukun Etkinliğine Olasılıksallık Ontolojisi -
Uluslararası Hukukun İhtimaliyet Alanı: Muhtemel Uluslararası Hukuk
(Simülasyonun Değerlendirilmesi)................................................................................................ 253
Sonuç................................................................................................................................. 259
Kaynakça............................................................................................................................ 281
Kavram Dizini..................................................................................................................... 303
