BİRLEŞMİŞ MİLLETLER A/RES/56/83
BELGESİNİN TÜRKÇE TERCÜMESİ:
MİLLETLERARASI HAKSIZ FİİLDEN ÖTÜRÜ DEVLETİN MILLETLERARASI
SORUMLULUĞU
BİRİNCİ BÖLÜM
DEVLETİN MİLLETLERARASI NİTELİKTEKİ HAKSIZ FİİLİ
BİRİNCİ BAP
GENEL İLKELER
1. Madde:
Milletlerarası haksız bir fiilden ötürü Devletin sorumluluğu
Bir Devletin
milletlerarası bakımdan her haksız fiili, o Devletin sorumluluğunu doğurur.
2. Madde:
Devletin milletlerarası haksız fiilinin unsurları
Şayet, icrai surette ya da ihmal suretiyle işlenen
bir davranış:
a) Milletlerarası hukuka göre Devlete isnat
edilebiliyorsa; ve
b) Devletin bir milletlerarası yükümlülüğünün
ihlâlini oluşturuyorsa, Devletin bir milletlerarası haksız fiili vardır.
3. Madde:
Devletin fiilinin milletlerarası nitelikte bir haksız fiil
olarak nitelendirilmesi
Devletin bir fiilinin, milletlerarası nitelikte bir
haksız fiil olarak nitelendirilmesi, milletlerarası hukuktan ileri gelir. Böyle
bir nitelendirme, aynı fiilin iç hukukta, hukuka uygun olarak
nitelendirilmesinden etkilenmez.
İKİNCİ BAP
BİR DAVRANIŞIN DEVLETE İSNAT EDİLMESİ
4. Madde:
Devlet organlarının davranışları
1.
Milletlerarası hukuka göre, bir organ, ister yasamaya, yürütmeye, yargıya
ilişkin ya da ister başkaca işlevleri yerine getiriyor olsun, bunun Devlet
örgütlenmesi içindeki durumu ne olursa olsun, ister merkezi idare içinde, ister
bir yerel idare niteliğinde olsun, bütün Devlet organlarının davranışları
Devletin bir fiili olarak kabul edilir.
2.
Organ, iç hukuka göre bu statüye sahip her kişi ya da birimi kapsar.
5. Madde:
Kamu gücü yetkilerini kullanırken bir kişinin ya da bir
birimin davranışı
Dördüncü madde kapsamında
Devlet organı olmayan, fakat bu Devletin hukuku tarafından kamu gücü
yetkilerini kullanmak için
yetkilendirilmiş bir kişinin ya da bir birimin davranışı, olayda bu kişi ya da
birim bu nitelikte davrandığı sürece, milletlerarası hukuka göre bir Devlet
fiili olarak kabul edilir.
6. Madde:
Bir Devlet tarafından bir başka Devletin emrine verilmiş bir
organın davranışı
Bir başka Devlet
tarafından bir Devletin emrine verilmiş bir organın davranışı, bu organın emri
altında bulunduğu Devletin kamu gücü yetkilerini kullandığı sürece,
milletlerarası hukuka göre emri altında bulunduğu Devletin fiili olarak kabul
edilir.
7. Madde:
Yetki aşımı ya da talimatlara aykırı davranış
Bir Devlet organının
davranışı ya da kamu gücü yetkilerini kullanmak için yetkilendirilmiş bir
kişinin ya da birimin davranışı, bu organ, kişi ya da birim bu nitelikte
hareket ederken, yetkisini aşsa ya da talimatlara aykırı hareket etse bile,
milletlerarası hukuka göre Devletin fiili kabul edilir.
8. Madde:
Devletin yönlendirmesi ya da denetimi altında iken davranış
Bir kişinin ya da bir
grup kişinin davranışı, şayet bu kişi ya da grup bu davranışı yaparken,
Devletin talimatları , emri ya da denetimi altında ise, milletlerarası hukuka
göre Devletin fiili olarak kabul edilir.
9. Madde:
Resmi otoritelerin yokluğunda ya da yetersizliği halindeki
davranış
Bir kişinin ya da bir
grup kişinin davranışı, şayet bu kişi ya da grup, resmi otoritelerin yokluğunda
ya da yetersizliği halinde, kamu gücü yetkilerini kullanıyorsa ve koşullar bu
yetkilerin kullanılmasını gerektiriyorsa, milletlerarası hukuka göre Devletin
fiili olarak kabul edilir.
10. Madde:
Bir isyan hareketinin ya da benzerinin davranışı
1. Devletin yeni hükümeti
haline gelen bir isyan hareketinin davranışı, uluslararası hukuka göre bu
Devletin fiili olarak kabul edilir.
2. Bir isyan hareketinin
ya da benzerinin davranışı, daha evvelden mevcut bir Devletin ülkesinin bir
kısmında ya da bunun idaresi altında olan bir toprakta yeni bir Devlet kurmaya
ulaşmışsa, milletlerarası hukuka göre bu yeni Devletin fiili olarak kabul
edilir.
3. Bu madde, 4. maddeden 9. maddeye kadar olan
maddeler uyarınca, Devletin fiili olarak kabul edilmesi gereken bütün
davranışların, bunlar herhangi bir biçimde isyan hareketinin davranışlarına
bağlı olmuş olsa da, Devlete isnat edilmesine engel olmaz.
11. Madde:
Devlet tarafından kendisinin olarak tanınan ve benimsenen
davranış
Önceki maddelere göre
Devlete isnat edilemeyen bir davranış, bu Devlet tarafından söz konusu
davranışın kendi davranışı olarak tanındığı ve benimsendiği halde ve ölçüde,
milletlerarası hukuka göre bu Devletin
fiili olarak kabul edilir.
ÜÇÜNCÜ BAP
BİR MİLLETLERARASI YÜKÜMLÜLÜĞÜN İHLÂLİ
12. Madde:
Bir milletlerarası yükümlülüğün ihlâlinin varlığı
Devletin fiili,
milletlerarası yükümlülük uyarınca kendisinden istenen fiile uygun olmadığında,
söz konusu Devlet tarafından, yükümlülüğün kaynağı ya da niteliği ne olursa
olsun, bir milletlerarası yükümlülüğün ihlâline neden olunmuştur.
13. Madde:
Devlet bakımından yürürlükte olan yükümlülük
Fiil gerçekleştiği anda
Devlet söz konusu yükümlülük ile bağlı değilse, Devletin fili bir
milletlerarası yükümlülüğün ihlâlini oluşturmaz.
14. Madde:
Bir milletlerarası yükümlülüğün ihlâlinin zamana yayılması
1. Devletin süreklilik
niteliği olmayan bir fiilinden ötürü bir milletlerarası yükümlülüğün ihlâli,
neticeleri devam etse dahi, fiilin gerçekleştiği anda meydana gelmiştir.
2. Devletin süreklilik
niteliği olan bir fiilinden ötürü bir milletlerarası yükümlülüğün ihlâli,
fiilin devam ettiği ve milletlerarası yükümlülüğe aykırı kaldığı bütün süreye
yayılır.
3. Bir Devletin belirli
bir olayı önlemek milletlerarası yükümlülüğünün ihlâli, olayın meydana geldiği
anda oluşur ve olay devam ettiği ve bu yükümlülüğe aykırı kaldığı bütün süre
boyunca yayılır.
15. Madde:
Bileşik bir davranışla meydana gelen ihlâl
1.
Bütününde haksız olarak tanımlanan, bir dizi,
icra ya da ihmal suretindeki davranış nedeniyle, bir milletlerarası
yükümlülüğün ihlâli, diğer icra ya da ihmal suretindeki davranışlar ile
birleşik olan ve haksız fiili oluşturmaya yeterli davranışın oluştuğu anda
gerçekleşmiştir.
2. Böylesi hallerde,
İhlâl, dizinin ilk icra ya da ihmal suretindeki davranışıyla başlayan bütün
süreye yayılır ve bu icra ya da ihmal suretindeki davranışlar tekrar edildiği
ve söz konusu milletlerarası yükümlülüğe aykırı kaldığı sürece devam eder.
DÖRDÜNCÜ BAP
BİR BAŞKA DEVLETİN FİİLİNDEN ÖTÜRÜ DEVLETİN SORUMLULUĞU
16. Madde:
Milletlerarası haksız fiilin yapılmasında yardım
Bir başka Devletin
milletlerarası haksız fiiline yardım eden Devlet, böyle davrandığı için şu
halde milletlerarası bakımdan sorumludur:
a) Söz konusu Devlet
milletlerarası haksız fiil koşullarının bilincinde hareket ediyorsa; ve
b) Fiil bu Devlet
tarafından yapılsaydı dahi milletlerarası bakımdan haksız olacak idiyse.
17. Madde:
Milletlerarası haksız fiilin yapılmasında talimatlar ve
denetim
Bir başka Devlete
talimatlar veren ve bu Devlet üzerinde milletlerarası haksız fiilin
yapılmasında denetim uygulayan Devlet, bu fiilden şu halde milletlerarası
bakımdan sorumludur:
a) Söz konusu Devlet,
milletlerarası haksız fiil koşullarının bilincinde hareket ediyorsa; ve
b) Fiil bu Devlet
tarafından yapılsaydı dahi milletlerarası bakımdan haksız olacak idiyse.
18. Madde:
Bir başka Devleti zorlama
Bir başka Devleti bir
fiil işlemeye zorlayan Devlet, bu
fiilden şu halde milletlerarası bakımdan sorumludur:
a) Zorlanan Devletin
fiili, zorlama olmaksızın da bir milletlerarası haksız fiil oluşturacak idiyse;
ve
b) Zorlama uygulayan
Devlet söz konusu fiile ilişkin koşulların bilincinde hareket ediyorsa.
19. Madde:
Bu bap’ın etkisi
Bu bap, diğer maddelerin
düzenlemeleri ışığında, haksız fiili işeyen Devletin ya da herhangi bir başka
Devletin milletlerarası sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
BEŞİNCİ BAP
HUKUKA AYKIRILIĞI ORTADAN KALDIRAN HALLER
20. Madde:
Rıza
Bir Devlet, bir başka
Devletten, belirli bir davranış için geçerli bir rıza almışsa, bu davranışın
hukuka aykırılığı, rızayı alan Devlet bakımından, davranışın rızanın sınırları
dahilinde kaldığı ölçüde, ortadan kalkar.
21. Madde:
Meşru müdafaa
Devletin fiilinin hukuka
aykırılığı, fiil, Birleşmiş Milletler Şartı’na uygun şekilde, meşru müdafaaya
izin verilen ölçüler içerisinde ise, ortadan kalkar.
22. Madde:
Milletlerarası haksız bir fiil
nedeniyle karşı-önlemler
Bir Devletin bir başka
Devlete karşı olan milletlerarası bir yükümlülüğüne aykırı bir davranışındaki
hukuka aykırılık, bu davranışın diğer Devlete karşı, üçüncü bölümün ikinci bap’ına uygun olarak
alınmış bir karşı önlem oluşturduğu ölçüde, ortadan kalkar.
23. Madde:
Mücbir sebep
1. Bir Devletin, bir
milletlerarası yükümlülüğüne aykırı bir davranışının hukuka aykırılığı, eğer bu
davranış, karşı konulamaz, ansızın beliren bir kuvvete bağlı olan ya da
Devletin denetiminden kurtulan, öngörülemeyen, harici bir olaydan kaynaklanan
bir mücbir sebep nedeniyle yapılmışsa ve koşullardan ötürü yükümlülüğün
gereğini yapmak maddi olarak imkânsız hale gelmişse, ortadan kalkar.
2. Şu hallerde birinci
paragraf uygulanmaz:
a) Eğer mücbir sebep hali
tek başına ya da başka unsurlara bağlı olarak, bunu ileri süren Devletin
davranışından ileri gelmişse; ya da
b) Eğer Devlet böylesi bir
halden ileri gelen zarara uğrama tehlikesini göze almışsa.
24. Madde:
Tehlike
1. Devletin bir milletlerarası
yükümlülüğüne aykırı bir fiilinin hukuka aykırılığı, eğer bu fiili işleyenin,
tehlike halinde, kendisinin ya da korumakla yükümlü olduğu kimselerin
hayatlarını kurtarmak için uygun başka bir olanağı yoksa ortadan kalkar.
2. Şu hallerde birinci paragraf uygulanmaz:
a) Eğer tehlike hali tek
başına ya da başka unsurlara bağlı olarak, bunu ileri süren Devletin
davranışından ileri gelmişse; ya da
b) Eğer söz konusu fiil
eşdeğer ya da daha ağır bir tehlike yaratmaya yol açıyorsa.
25. Madde:
Zaruret hali
1.
Devlet milletlerarası yükümlülüklerinden birine aykırı bir davranışının hukuka
aykırılığını ortadan kaldırmak için, zaruret haline, şu şartlar mevcut
olmadıkça başvuramaz:
a)
Davranış, Devlet için, esaslı bir menfaatini, pek yakın ve ağır bir tehlikeye
karşı korumak için, yegâne olanağı oluşturmalıdır; ve
b)
Karşılarında yükümlülük altında olduğu Devletin ya da Devletlerin ya da
milletlerarası toplumun bütününün esaslı bir menfaatine ağır bir şekilde zarar
getirmemelidir.
2.
Her halde, Devlet tarafından, zaruret hali,
a)
Şayet söz konusu milletlerarası yükümlülük zaruret halini ileri sürebilme
olanağını engelliyorsa; ya da
b)
Şayet Devlet zaruret halinin ortaya çıkmasına katkıda bulunmuşsa, hukuka
aykırılığı ortadan kaldıran bir sebep olarak ileri sürülemez.
26. Madde:
Emredici kurallara saygı
Bu bap’ın hiçbir hükmü,
milletlerarası hukukun emredici bir kuralından kaynaklanan bir yükümlülüğe
aykırı herhangi bir Devlet fiilinin hukuka aykırılığını ortadan kaldırmaz.
27. Madde:
Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran
bir hali ileri sürmenin neticeleri
Bu bap’a uygun biçimde,
hukuka aykırılığı ortadan kaldıran bir hali ileri sürmek şunlara halel
getirmez:
a) Hukuka aykırılığı
ortadan kaldıran halin mevcut olmadığı halde ve ölçüde, söz konusu yükümlülüğe riayet
etmek gerekliliğine;
b) Söz konusu fiilin neden
olduğu bütün zararın karşılanması meselesine.
İKİNCİ BÖLÜM
DEVLETİN MİLLETLERARASI SORUMLULUĞUNUN KAPSAMI
BİRİNCİ BAP
GENEL İLKELER
28. Madde:
Milletlerarası haksız fiilin hukuki
neticeleri
Milletlerarası haksız
fiiliden ötürü, birinci bölümdeki hükümlere uygun olarak meydana gelen Devletin
milletlerarası sorumluluğu bu bap’ta belirtilen hukuki neticeleri
kapsamaktadır.
29. Madde:
Yükümlülüğü yerine getirme ödevinin
devam etmesi
Bu bölümde öngörülen, bir
milletlerarası haksız fiilin hukuki neticeleri, sorumlu Devletin ihlâl edilen
yükümlülüğü yerine getirme ödevinin devam etmesini etkilemez.
30. Madde:
Son verme ve tekrar etmeme
Milletlerarası haksız
fiilden sorumlu Devletin şu yükümlülükleri vardır:
a) Şayet devam ediyorsa bu
fiile son vermek;
b) Eğer koşullar
gerektiriyorsa, ihlâlin tekrar edilmeyeceğine dair uygun güvenceleri sunmak.
31. Madde:
Onarım
1. Sorumlu Devlet uluslararası haksız fiil ile neden
olunan bütün zararı onarmak zorundadır.
2. Zarar, Devletin milletlerarası haksız fiilinin
sonucu olan maddi ve manevi bütün zararı kapsar.
32. Madde:
İç hukukla ilgili
olmama
Sorumlu Devlet, bu bölüme göre kendisini bağlayan
yükümlülüklerine dair bir noksanlığı haklı çıkarmak için, iç hukukunun
hükümlerinden yararlanamaz.
33. Madde:
Bu bölümde
belirtilen milletlerarası yükümlülüklerin değeri
1. Sorumlu Devletin, bu bölümde belirtilen
yükümlülükleri, ihlâl edilen milletlerarası yükümlülüğün niteliğine, içeriğine
ve ihlâl ediliş şartlarına bağlı olarak bir başka Devlete ya da birden çok
Devlete ya da milletlerarası toplumun geneline karşı olabilir.
2. Bu bölüm, Devletin milletlerarası sorumluluğunun,
bir Devletten başka bir kişi ya da bir birim lehine doğrudan doğurabileceği
olabileceği hiçbir hakka halel getirmez.
İKİNCİ BAP
ZARARIN ONARIMI
34. Madde:
Onarım şekilleri
Milletlerarası haksız fiil
ile neden olunmuş zararın tamamen onarımı, bu bap’ın hükümlerine uygun olarak,
müstakilen ya da müştereken, eski hale iade, tazminat ve tarziye biçimlerine
bürünür.
35. Madde:
Eski hale iade
Milletlerarası nitelikteki bir haksız fiilin sorumlusu
Devlet, ihlâl meydana gelmezden önceki halin yeniden tesis edilmesi için, eski
hale iadeyi gerçekleştirme yükümlülüğü altındadır; fakat eğer böyle bir eski
hale iade:
a) Maddi olarak imkânsız ise;
b) Orantılılık ilkesine göre tazminata nazaran, tercih
edilmeye değer bir fayda getirmiyor ise uygulanmaz.
36. Madde:
Tazminat
1. Milletlerarası haksız
fiilin sorumlusu Devlet, bu fiil ile neden olunan zararı, bu zarar eski hale
iade ile onarılamadığı ölçüde, tazmin etmek yükümlülüğündedir.
2. Tazminat, mali olarak
hesaplanabilecek tüm zararı, saptanabilir olmak kaydıyla mahrum kalınan
kazançlar da dahil olmak üzere kapsar.
37. Madde:
Tarziye
1. Bir milletlerarası haksız
fiilden sorumlu Devlet, bu fiil ile neden olunan zarar için, bu zarar, eski
hale iade ile ya da tazminat ile onarılamadığı ölçüde tarziye vermek
yükümlülüğündedir.
2. Tarziye, ihlâlin kabul
edilmesi, üzüntünün beyan edilmesi, resmi özür dilenmesi ya da diğer uygun
biçimlerde olabilir.
3. Tarziye, zarar ile
orantısız olmamalıdır ve sorumlu Devlet için küçük düşürücü bir biçim
almamalıdır.
38. Madde:
Faizler
1. Bu bap uyarınca ana
meblağ üzerinden ödenmesi gereken faizler, eksiksiz bir onarımı temin etmek
ölçüsünde ödenir. Faiz oranı ve hesaplama biçimi bu neticeyi elde edecek
şekilde belirlenir.
2. Faizler, hükmedilen anaparanın
muaccel olduğu tarihten başlatılarak, ödemenin fiilen yapıldığı tarihe kadar
geçen süre için uygulanır.
39. Madde:
Zarara katkı
Onarımı
belirlemek için, icra suretiyle ya da ihmal suretiyle, bilerek ya da
dikkatsizlik ile, mağdur Devletin ya da adına onarım talep edilen her kişinin
ya da birimin zarara katkısı hesaba katılmalıdır.
ÜÇÜNCÜ BAP
GENEL MİLLETLERARASI HUKUKUN EMREDİCİ KURALLARINDAN KAYNAKLANAN
YÜKÜMLÜLÜKLERİN AĞIR İHLÂLLERİ
40. Madde:
Bu bap’ın
uygulanması
1. Bu bap, milletlerarası hukukun emredici bir
kuralından kaynaklanan bir yükümlülüğün, bir Devlet tarafından ağır ihlâlinden
doğan milletlerarası sorumluluğuna uygulanır.
2. Böyle bir yükümlülüğün ihlâli, sorumlu Devletin
açık ve sistematik olarak yükümlülüğünü yerine getirmekten kaçınması halinde,
ağırdır.
41. Madde:
Bu bap uyarınca, bir yükümlülüğün ağır bir ihlâlinin özel
neticeleri
1. 40. madde bağlamında,
her türlü ağır ihlâle son vermek için Devletler, meşru araçlarla işbirliği
yapmalıdırlar.
2.
Hiçbir Devlet, 40. madde bağlamında ağır bir ihlâlden doğan bir durumu meşru
olarak tanımamalı ve bu durumun muhafazası için yardım etmemelidir ya da destek
vermemelidir.
3. Bu madde, bu bölümde
öngörülen diğer sonuçları ve milletlerarası hukuka göre bir ihlâle bu bap’ın
uygulanmasında oluşabilecek ilave sonuçları engellemez.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DEVLETİN MİLLETLERARASI SORUMLULUĞUNUN UYGULANMASI
BİRİNCİ BAP
DEVLETİN SORUMLULUĞUNA BAŞVURULMASI
42. Madde:
Mağdur devlet tarafından sorumluluğa başvurulması
Bir
Devlet, mağdur Devlet sıfatıyla, başka bir Devletin sorumluluğuna, ihlâl edilen
yükümlülük şayet:
a)
Bu Devlete karşı bireysel olarak borç oluşturuyor ise; ya da
b)
Kendisinin parçası olduğu bir grup Devlete karşı ya da milletlerarası toplumun
bütününe karşı borç oluşturuyor ise ve şayet yükümlülüğün ihlâli:
i)
Özellikle bu Devleti etkiliyorsa, ya da
ii)
Niteliği uyarınca, yükümlülüğün sonraki uygulamasının kendilerine karşı
yükümlülük oluşturduğu diğer bütün Devletlerin durumunu esaslı olarak
değiştiriyorsa; başvurabilir.
43. Madde:
Mağdur Devlet tarafından bildirim
1. Bir başka Devletin
sorumluluğuna baş vuran mağdur Devlet, talebini bu Devlete bildirir.
2. Mağdur Devlet
özellikle şunları belirtebilir:
a) Şayet devam ediyorsa,
sorumlu Devletin haksız fiile son vermek için takınması gereken davranışı;
b) İkinci bölümdeki
hükümlere uygun olarak onarımın alması gereken şekli.
44. Madde:
Talebin kabul edilebilirliği
Şayet:
a)
Talep, hak iddialarının milliyeti konusuna dair uygulanan kurallara uygun
olarak yapılmamışsa;
b)
Talebin iç hukuktaki başvuru yollarının tüketilmesi kuralına uygun olması
gereken durumda, yararlanılabilen ve etkin olan iç hukuktaki bütün başvuru
yolları tüketilmemişse, Devletin sorumluluğuna başvurulamaz.
45. Madde:
Sorumluluğa başvurma
hakkından vazgeçme
Şayet;
a)
Mağdur Devlet geçerli olarak talepten vazgeçmişse; ya da
b)
Mağdur Devlet, kendi davranışı nedeniyle, geçerli bir biçimde talebin terkine
katlanmak zorunda kabul edilmeli ise, Devletin sorumluluğuna başvurulamaz.
46. Madde:
Mağdur Devletlerin Çokluğu
Aynı milletlerarası
haksız fiil ile birden çok Devlet mağdur olduğunda, her mağdur Devlet,
milletlerarası haksız fiili işleyen devletin sorumluluğuna ayrı ayrı
başvurabilir.
47. Madde:
Sorumlu Devletlerin Çokluğu
1. Aynı milletlerarası
haksız fiilden birden fazla Devlet sorumlu olduğunda, bu fiilden ötürü her
Devletin sorumluluğuna başvurulabilir.
2. 1. fıkra:
a) Hiçbir mağdur Devletin
uğradığı zarardan fazla bir tazminat elde etmesine neden olmaz;
b) Diğer sorumlu
Devletler karşısındaki hiçbir başvuru hakkına halel getirmez.
48. Madde:
Mağdur Devletten başka bir Devlet tarafından sorumluluğa
başvurulması
1.
2. paragraf uyarınca, mağdur bir Devletten başka her Devletin, bir başka
Devletin sorumluluğuna başvurma hakkı vardır; şayet:
a)
İhlâl edilen yükümlülük kendisinin de parçası olduğu bir grup Devlete yönelik
ise ve şayet yükümlülük, grubun kolektif bir menfaatini koruma amacıyla
konulmuşsa; ya da
b)
İhlâl edilen yükümlülük, milletlerarası toplumun geneline yönelik olan bir
yükümlülük ise, 2. paragrafa uygun biçimde, bir mağdur Devletten başka her
Devletin, bir başka Devletin sorumluluğuna başvurma hakkı vardır.
2.
1. paragraf uyarınca, sorumluluğa başvurma hakkına sahip her Devlet, sorumlu
Devletten şunları isteyebilir:
a)
30. madde uyarınca milletlerarası haksız fiile son verilmesini ve tekrar
edilmeyeceğine dair güvenceler ve garantiler verilmesini; ve
b)
Önceki maddelere uygun olarak, mağdur Devletin lehine olarak ya da ihlâl edilen
yükümlülükten yararlananların lehine olarak onarım yükümlülüğünün yerine
getirilmesini.
3.
43., 44. ve 45. maddelerde, mağdur Devlet tarafından sorumluluğa başvurulmasına
ilişkin koşullar, 1. paragraf uyarınca bunu yapmaya hakkı olan bir Devletin de
sorumluluğa başvurmasına uygulanır.
İKİNCİ BAP
KARŞI ÖNLEMLER
49. Madde
Karşı-önlemlerin konusu ve sınırları
1. Mağdur Devlet,
karşı-önlemleri, ancak, haksız fiilden sorumlu Devlete karşı, bu Devleti,
ikinci bölüm uyarınca yerine getirmek zorunda olduğu yükümlülükleri uygulamaya
yöneltmek için alabilir.
2. Karşı-önlemler, bu
önlemleri alan Devletin, sorumlu Devlete yönelik olan milletlerarası
yükümlülüklerinin bir süre için yerine getirilmemesi ile sınırlıdır.
3. Karşı-önlemler, mümkün
olduğunca, söz konusu yükümlülüklerin yeniden uygulanmasına imkân verecek bir
şekilde alınmalıdır.
50. Madde:
Karşı-önlemler ile etkilenemeyecek yükümlülükler
1. Karşı-önlemler,
şunlara hiçbir şekilde etkileyemezler:
a) Birleşmiş Milletler
Şartı’nda belirtildiği üzere, kuvvet kullanma tehdidinde bulunmama ya da kuvvet
kullanmama yükümlülüğünü;
b) Temel insan haklarının
korunmasını ihtiva eden yükümlülükleri;
c) Misillemeleri
yasaklayan insancıl nitelikli yükümlülükleri;
d) Genel milletlerarası
hukukun emredici hükümlerinden kaynaklanan diğer yükümlülükleri.
2. Karşı-önlemleri alan
Devlet, kendisinden beklenen şu yükümlülüklerden kurtulamaz:
a) Kendisi ve sorumlu
Devlet arasında, uyuşmazlıkların çözülmesi usulüne ilişkin kurallar uyarınca
uygulananlar;
b) Diplomatik temsilcilik
ve konsolosluk ajanlarının, mekânlarının, arşivlerinin ve belgelerinin
dokunulmazlığına saygıya ilişkin olanlar.
51. Madde:
Orantılılık
Karşı-önlemler uğranılan
zarar, haksız fiilin ağırlığının neticesi ve söz konusu haklar ile orantılı
olmalıdır.
52. Madde:
Karşı-önlemlere başvurmanın şartları
1. Karşı-önlem almadan
önce, mağdur Devlet şunları yapmalıdır:
a) Sorumlu Devletten, 43.
maddeye uygun olarak, ikinci bölüm uyarınca kendisine düşen yükümlülükleri
yerine getirmesini istemelidir;
b) Sorumlu Devlete, karşı-önlem almaya dair bütün kararları
bildirmek ve bu Devlet ile görüşme teklif etmelidir.
2. 1. fıkranın b bendine
karşın, mağdur Devlet, haklarını korumak için gerekli acil karşı-önlemleri
alabilir.
3.
Karşı-önlemler alınamaz ve eğer daha önceden alınmışsa, haksız bir gecikmede
bulunulmadan yürürlükten kaldırılmalıdır; şayet:
a)
Milletlerarası haksız fiil sona ermişse ve
b)
Uyuşmazlık, taraflar için kararı mecburi olan bir divanın ya da bir mahkemenin
önünde derdest ise.
4.
Şayet sorumlu Devlet uyuşmazlıkların çözülmesi usulüne uymaya ilişkin iyi niyetli davranmıyorsa, 3. paragraf
uygulanmaz.
53. Madde:
Karşı-önlemlerin sona erdirilmesi
Sorumlu Devletin, ikinci
bölüm uyarınca milletlerarası haksız fiilden ötürü kendisine düşen
yükümlülükleri yerine getirmesinden
itibaren karşı-önlemlere son verilmelidir.
54. Madde:
Mağdur Devletten başka
Devletlerce alınan önlemler
Bu bap, 48. maddenin 1.
fıkrası uyarınca, bir başka Devletin sorumluluğuna başvurmaya, buna karşı,
ihlâlin sona ermesi ve mağdur Devlet lehine ya da ihlâl edilen yükümlülüğün
lehdarları lehine onarımın elde edilmesi amacıyla meşru önlemler almaya yetkili
olan hiçbir Devletin hakkına halel getirmez.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
GENEL HÜKÜMLER
55. Madde:
Lex specialis
Bu maddeler, bir
milletlerarası haksız fiilin varlığına ilişkin şartların ya da bir Devletin
milletlerarası sorumluluğunun kapsamının ya da bunun çalıştırılmasına ilişkin
hususların milletlerarası hukukun özel hükümleri ile düzenlendiği hallerde ve
ölçüde uygulanmaz.
56. Madde:
Devletin sorumluluğuna ilişkin bu
maddeler ile düzenlenmeyen meseleler
Milletlerarası
hukukun uygulanabilir kuralları, Devletin milletlerarası haksız fiilden ötürü
sorumluluğuna ilişkin meseleleri, bu maddeler ile düzenlenmediği ölçüde,
düzenlemeye devam eder.
57. Madde:
Bir milletlerarası örgütün sorumluluğu
Bu
maddeler, bir milletlerarası örgütün ya da bir milletlerarası örgütün
davranışından ötürü bir Devletin milletlerarası hukuka göre sorumluluğuna dair
hiçbir meseleye halel getirmez.
58. Madde:
Kişisel sorumluluk
Bu
maddeler, bir Devlet hesabına hareket eden herhangi bir kişinin, milletlerarası
hukuka göre kişisel sorumluluğu meselesine halel getirmez.
59. Madde:
Birleşmiş Milletler Şartı
Bu
maddeler, Birleşmiş Milletler Şartı’na halel getirmez.
EK
II
United Nations
A/RES/56/83
Resolution adopted by the General
Assembly [on the
report of the Sixth Committee (A/56/589 and Corr.1)]
56/83. Responsibility of States for
internationally wrongful acts
PART ONE
THE INTERNATIONALLY WRONGFUL ACT OF A
STATE
Chapter I
General principles
Article 1
Responsibility of a State for its
internationally wrongful acts
Every internationally wrongful act of
a State entails the international responsibility of that State.
Article 2
Elements of an internationally
wrongful act of a State
There is an internationally wrongful
act of a State when conduct consisting of an action or omission:
(a) Is attributable to the
State under international law; and
(b) Constitutes a breach of an
international obligation of the State.
Article 3
Characterization of an act of a State
as internationally wrongful
The characterization of an act of a
State as internationally wrongful is governed by international law. Such
characterization is not affected by the characterization of the same act as
lawful by internal law.
Chapter II
Attribution of conduct to a State
Article 4
Conduct of organs of a State
1. The conduct of any State organ
shall be considered an act of that State under international law, whether the
organ exercises legislative, executive, judicial or any other functions,
whatever position it holds in the organization of the State, and whatever its
character as an organ of the central government or of a territorial unit of the
State.
2. An organ includes any person or
entity which has that status in accordance
with the internal law of the State.
Article 5
Conduct of persons or entities
exercising elements of governmental authority
The conduct of a person or entity
which is not an organ of the State under article 4 but which is empowered by
the law of that State to exercise elements of the governmental authority shall
be considered an act of the State under international law, provided the person
or entity is acting in that capacity in the particular instance.
Article 6
Conduct of organs placed at the
disposal of a State by another State
The conduct of an organ placed at the
disposal of a State by another State shall be considered an act of the former
State under international law if the organ is acting in the exercise of
elements of the governmental authority of the State at whose disposal it is
placed.
Article 7
Excess of authority or contravention
of instructions
The conduct of an organ of a State or
of a person or entity empowered to exercise elements of the
governmental authority shall be considered an act of the State
under international law if the organ, person or entity acts in that capacity,
even if it exceeds its authority or contravenes instructions.
Article 8
Conduct directed or controlled by a
State
The conduct of a person or group of
persons shall be considered an act of a State under international law if the
person or group of persons is in fact acting on the instructions of, or under
the direction or control of, that State in carrying out the conduct.
Article 9
Conduct carried out in the absence or
default of the official authorities
The conduct of a person or group of
persons shall be considered an act of a State under international law if the
person or group of persons is in fact exercising elements of the governmental
authority in the absence or default of the official authorities and in
circumstances such as to call for the exercise of those elements of authority.
Article 10
Conduct of an insurrectional or other
movement
1. The conduct of an insurrectional
movement which becomes the new government of a State shall be considered an act
of that State under international law.
2. The conduct of a movement,
insurrectional or other, which succeeds in
establishing a new State in part of
the territory of a pre-existing State or in a territory under its
administration shall be considered an act of the new State under international
law.
3. This article is without prejudice
to the attribution to a State of any conduct, however related to that of the
movement concerned, which is to be considered an act of that State by virtue of
articles 4 to 9.
Article 11
Conduct acknowledged and adopted by a
State as its own
Conduct which is not attributable to
a State under the preceding articles shall nevertheless be considered an act of
that State under international law if and to the extent that the State
acknowledges and adopts the conduct in question as its own.
Chapter III
Breach of an international obligation
Article 12
Existence of a breach of an
international obligation
There is a breach of an international
obligation by a State when an act of that State is not in conformity with what
is required of it by that obligation, regardless of its origin or character.
Article 13
International obligation in force for
a State
An act of a State does not constitute
a breach of an international obligation unless the State is bound by the
obligation in question at the time the act occurs.
Article 14
Extension in time of the breach of an
international obligation
1. The breach of an international
obligation by an act of a State not having a continuing character occurs at the
moment when the act is performed, even if its effects continue.
2. The breach of an international
obligation by an act of a State having a continuing character extends over the
entire period during which the act continues and remains not in conformity with
the international obligation.
3. The breach of an international
obligation requiring a State to prevent a given event occurs when the event
occurs and extends over the entire period during which the event continues and
remains not in conformity with that obligation.
Article 15
Breach consisting of a composite act
1. The breach of an international
obligation by a State through a series of actions or omissions defined in
aggregate as wrongful occurs when the action or omission occurs which, taken
with the other actions or omissions, is sufficient to constitute the wrongful
act.
2. In such a case, the breach extends
over the entire period starting with the first of the actions or omissions of
the series and lasts for as long as these actions or omissions are repeated and
remain not in conformity with the international obligation.
Chapter IV
Responsibility of a State in
connection with the act of another State
Article 16
Aid or assistance in the commission
of an internationally wrongful act
A State which aids or assists another
State in the commission of an internationally wrongful act by the latter is
internationally responsible for doing so if:
(a) That State does so with
knowledge of the circumstances of the internationally wrongful act; and
(b) The act would be
internationally wrongful if committed by that State.
Article 17
Direction and control exercised over
the commission of an internationally
wrongful act
A State which directs and controls
another State in the commission of an internationally wrongful act by the
latter is internationally responsible for that act if:
(a) That State does so with
knowledge of the circumstances of the internationally wrongful act; and
(b) The act would be
internationally wrongful if committed by that State.
Article 18
Coercion of another State
A State which coerces another State
to commit an act is internationally responsible for that act if:
(a) The act would, but for the
coercion, be an internationally wrongful act of the coerced State; and
(b) The coercing State does so
with knowledge of the circumstances of the act.
Article 19
Effect of this chapter
This chapter is without prejudice to
the international responsibility, under other provisions of these articles, of
the State which commits the act in question, or of any other State.
Chapter V
Circumstances precluding wrongfulness
Article 20
Consent
Valid consent by a State to the
commission of a given act by another State precludes the wrongfulness of that
act in relation to the former State to the extent that the act remains within
the limits of that consent.
Article 21
Self-defence
The wrongfulness of an act of a State
is precluded if the act constitutes a lawful measure of self-defence taken in
conformity with the Charter of the United Nations.
Article 22
Countermeasures in respect of an
internationally wrongful act
The wrongfulness of an act of a State
not in conformity with an international obligation towards another State is
precluded if and to the extent that the act constitutes a countermeasure taken
against the latter State in accordance with chapter II of part three.
Article 23
Force majeure
1. The wrongfulness of an act of a
State not in conformity with an international obligation of that State is
precluded if the act is due to force majeure, that is the occurrence of an
irresistible force or of an unforeseen event, beyond the control of the State,
making it materially impossible in the circumstances to perform the obligation.
2. Paragraph 1 does not apply if:
(a) The situation of force
majeure is due, either alone or in combination with other factors, to the conduct
of the State invoking it; or
(b) The State has assumed the
risk of that situation occurring.
Article 24
Distress
1. The wrongfulness of an act of a
State not in conformity with an international obligation of that State is
precluded if the author of the act in question has no other reasonable way, in
a situation of distress, of saving the author’s life or the lives of other
persons entrusted to the author’s care.
2. Paragraph 1 does not apply if:
(a) The situation of distress
is due, either alone or in combination with other factors, to the conduct of
the State invoking it; or
(b) The act in question is
likely to create a comparable or greater peril.
Article 25
Necessity
1. Necessity may not be invoked by a
State as a ground for precluding the wrongfulness of an act not in conformity
with an international obligation of that State unless the act:
(a) Is the only way for the
State to safeguard an essential interest against a grave and imminent peril;
and
(b) Does not seriously impair
an essential interest of the State or States towards which the obligation
exists, or of the international community as a whole.
2. In any case, necessity may not be
invoked by a State as a ground for precluding wrongfulness if:
(a) The international
obligation in question excludes the possibility of
invoking necessity; or
(b) The State has contributed
to the situation of necessity.
Article 26
Compliance with peremptory norms
Nothing in this chapter precludes the
wrongfulness of any act of a State which is not in conformity with an obligation
arising under a peremptory norm of general international law.
Article 27
Consequences of invoking a
circumstance precluding wrongfulness
The invocation of a circumstance
precluding wrongfulness in accordance with this chapter is without prejudice
to:
(a) Compliance with the
obligation in question, if and to the extent that the circumstance precluding
wrongfulness no longer exists;
(b) The question of
compensation for any material loss caused by the act in question.
PART TWO
CONTENT OF THE INTERNATIONAL
RESPONSIBILITY OF A STATE
Chapter I
General principles
Article 28
Legal consequences of an
internationally wrongful act
The international responsibility of a
State which is entailed by an internationally wrongful act in accordance with
the provisions of part one involves legal consequences as set out in this part.
Article 29
Continued duty of performance
The legal consequences of an
internationally wrongful act under this part do not affect the continued duty
of the responsible State to perform the obligation breached.
Article 30
Cessation and non-repetition
The State responsible for the
internationally wrongful act is under an obligation:
(a) To cease that act, if it
is continuing;
(b) To offer appropriate
assurances and guarantees of non-repetition, if
circumstances so require.
Article 31
Reparation
1. The responsible State is under an
obligation to make full reparation for the injury caused by the internationally
wrongful act.
2. Injury includes any damage,
whether material or moral, caused by the internationally wrongful act of a
State.
Article 32
Irrelevance of internal law
The responsible State may not rely on
the provisions of its internal law as justification for failure to comply with
its obligations under this part.
Article 33
Scope of international obligations
set out in this part
1. The obligations of the responsible
State set out in this part may be owed to another State, to several States, or
to the international community as a whole, depending in particular on the
character and content of the international obligation and on the circumstances
of the breach.
2. This part is without prejudice to
any right, arising from the international responsibility of a State, which may
accrue directly to any person or entity otherthan a State.
Chapter II
Reparation for injury
Article 34
Forms of reparation
Full reparation for the injury caused
by the internationally wrongful act shall take the form of restitution,
compensation and satisfaction, either singly or in combination, in accordance
with the provisions of this chapter.
Article 35
Restitution
A State responsible for an
internationally wrongful act is under an obligation to make restitution, that
is, to re-establish the situation which existed before the wrongful act was
committed, provided and to the extent that restitution:
(a) Is not materially
impossible;
(b) Does not involve a burden
out of all proportion to the benefit deriving from restitution instead of
compensation.
Article 36
Compensation
1. The State responsible for an
internationally wrongful act is under an obligation to compensate for the
damage caused thereby, insofar as such damage is not made good by restitution.
2. The compensation shall cover any
financially assessable damage including loss of profits insofar as it is
established.
Article 37
Satisfaction
1. The State responsible for an
internationally wrongful act is under an obligation to give satisfaction for
the injury caused by that act insofar as it cannot be made good by restitution
or compensation.
2. Satisfaction may consist in an
acknowledgement of the breach, an expression of regret, a formal apology or
another appropriate modality.
3. Satisfaction shall not be out of
proportion to the injury and may not take a form humiliating to the responsible
State.
Article 38
Interest
1. Interest on any principal sum due
under this chapter shall be payable when necessary in order to ensure full
reparation. The interest rate and mode of calculation shall be set so as to
achieve that result.
2. Interest runs from the date when
the principal sum should have been paid until the date the obligation to pay is
fulfilled.
Article 39
Contribution to the injury
In the determination of reparation,
account shall be taken of the contribution to the injury by wilful or negligent
action or omission of the injured State or any person or entity in relation to
whom reparation is sought.
Chapter III
Serious breaches of obligations under
peremptory norms of general international law
Article 40
Application of this chapter
1. This chapter applies to the
international responsibility which is entailed by a serious breach by a State
of an obligation arising under a peremptory norm of general international law.
2. A breach of such an obligation is
serious if it involves a gross or systematic failure by the responsible State
to fulfil the obligation.
Article 41
Particular consequences of a serious
breach of an obligation under this chapter
1. States shall cooperate to bring to
an end through lawful means any serious breach within the meaning of article
40.
2. No State shall recognize as lawful
a situation created by a serious breach within the meaning of article 40, nor
render aid or assistance in maintaining that situation.
3. This article is without prejudice
to the other consequences referred to in this part and to such further
consequences that a breach to which this chapter applies may entail under
international law.
PART THREE
THE IMPLEMENTATION OF THE
INTERNATIONAL RESPONSIBILITY OF A STATE
Chapter I
Invocation of the responsibility of a
State
Article 42
Invocation of responsibility by an
injured State
A State is entitled as an injured
State to invoke the responsibility of another State if the obligation breached
is owed to:
(a) That State individually;
or
(b) A group of States
including that State, or the international community as a whole, and the breach
of the obligation:
(i) Specifically affects that State;
or
(ii) Is of such a character as
radically to change the position of all the other States
to which the obligation is owed with
respect to the further performance of the obligation.
Article 43
Notice of claim by an injured State
1. An injured State which invokes the
responsibility of another State shall give notice of its claim to that State.
2. The injured State may specify in
particular:
(a) The conduct that the
responsible State should take in order to cease the wrongful act, if it is
continuing;
(b) What form reparation
should take in accordance with the provisions of part two.
Article 44
Admissibility of claims
The responsibility of a State may not
be invoked if:
(a) The claim is not brought
in accordance with any applicable rule relating to the nationality of claims;
(b) The claim is one to which
the rule of exhaustion of local remedies applies and any available and
effective local remedy has not been exhausted.
Article 45
Loss of the right to invoke
responsibility
The responsibility of a State may not
be invoked if:
(a) The injured State has
validly waived the claim;
(b) The injured State is to be
considered as having, by reason of its conduct, validly acquiesced in the lapse
of the claim.
Article 46
Plurality of injured States
Where several States are injured by
the same internationally wrongful act, each injured State may separately invoke
the responsibility of the State which has committed the internationally
wrongful act.
Article 47
Plurality of responsible States
1. Where several States are
responsible for the same internationally wrongful act, the responsibility of
each State may be invoked in relation to that act.
2. Paragraph 1:
(a) Does not permit any
injured State to recover, by way of compensation, more than the damage it has
suffered;
(b) Is without prejudice to
any right of recourse against the other responsible States.
Article 48
Invocation of responsibility by a
State other than an injured State
1. Any State other than an injured
State is entitled to invoke the responsibility of another State in accordance
with paragraph 2 if:
(a) The obligation breached is
owed to a group of States including that State, and is established for the
protection of a collective interest of the group; or
(b) The obligation breached is
owed to the international community as a whole.
2. Any State entitled to invoke
responsibility under paragraph 1 may claim from the responsible State:
(a) Cessation of the
internationally wrongful act, and assurances and guarantees of non-repetition
in accordance with article 30; and
(b) Performance of the
obligation of reparation in accordance with the preceding articles, in the
interest of the injured State or of the beneficiaries of the obligation
breached.
3. The requirements for the
invocation of responsibility by an injured State under articles 43, 44 and 45
apply to an invocation of responsibility by a State entitled to do so under
paragraph 1.
Chapter II
Countermeasures
Article 49
Object and limits of countermeasures
1. An injured State may only take
countermeasures against a State which is responsible for an internationally
wrongful act in order to induce that State to comply with its obligations under
part two.
2. Countermeasures are limited to the
non-performance for the time being of international obligations of the State
taking the measures towards the responsible State.
3. Countermeasures shall, as far as
possible, be taken in such a way as to permit the resumption of performance of
the obligations in question.
Article 50
Obligations not affected by
countermeasures
1. Countermeasures shall not affect:
(a) The obligation to refrain
from the threat or use of force as embodied in the Charter of the United
Nations;
(b) Obligations for the
protection of fundamental human rights;
(c) Obligations of a
humanitarian character prohibiting reprisals;
(d) Other obligations under
peremptory norms of general international law.
2. A State taking countermeasures is
not relieved from fulfilling its obligations:
(a) Under any dispute
settlement procedure applicable between it and the responsible State;
(b) To respect the
inviolability of diplomatic or consular agents, premises, archives and
documents.
Article 51
Proportionality
Countermeasures must be commensurate
with the injury suffered, taking into account the gravity of the
internationally wrongful act and the rights in question.
Article 52
Conditions relating to resort to
countermeasures
1. Before taking countermeasures, an injured
State shall:
(a) Call upon the responsible
State, in accordance with article 43, to fulfil its obligations under part two;
(b) Notify the responsible
State of any decision to take countermeasures and offer to negotiate with that
State.
2. Notwithstanding paragraph 1 (b),
the injured State may take such urgent
countermeasures as are necessary to
preserve its rights.
3. Countermeasures may not be taken,
and if already taken must be suspended without undue delay if:
(a) The internationally
wrongful act has ceased; and
(b) The dispute is pending
before a court or tribunal which has the authority to make decisions binding on
the parties.
4. Paragraph 3 does not apply if the
responsible State fails to implement the dispute settlement procedures in good
faith.
Article 53
Termination of countermeasures
Countermeasures shall be terminated
as soon as the responsible State has complied with its obligations under part
two in relation to the internationally wrongful act.
Article 54
Measures taken by States other than
an injured State
This chapter does not prejudice the
right of any State, entitled under article 48, paragraph 1, to invoke the
responsibility of another State, to take lawful measures against that State to
ensure cessation of the breach and reparation in the interest of the injured
State or of the beneficiaries of the obligation breached.
PART FOUR
GENERAL PROVISIONS
Article 55
Lex specialis
These articles do not apply where and
to the extent that the conditions for the existence of an internationally wrongful
act or the content or implementation of the international responsibility of a
State are governed by special rules of international law.
Article 56
Questions of State responsibility not
regulated by these articles
The applicable rules of international
law continue to govern questions concerning the responsibility of a State for
an internationally wrongful act to the extent that they are not regulated by
these articles.
Article 57
Responsibility of an international
organization
These articles are without prejudice
to any question of the responsibility under international law of an
international organization, or of any State for the conduct of an international
organization.
Article 58
Individual responsibility
These articles are without prejudice
to any question of the individual responsibility under international law of any
person acting on behalf of a State.
Article 59
Charter of the United Nations
These articles are without prejudice
to the Charter of the United Nations.
EK
III
Nations Unies
A/RES/56/83
Résolution adoptée par l’Assemblée
générale [sur le rapport de la Sixième Commission (A/56/589)]
56/83. Responsabilité de l’État pour
fait internationalement illicite
PREMIERE PARTIE
LE FAIT INTERNATIONALEMENT ILLICITE
DE L’ETAT
Chapitre premier
Principes généraux
Article premier
Responsabilité de l’État pour fait
internationalement illicite
Tout fait internationalement illicite
de l’État engage sa responsabilité internationale.
Article 2
Éléments du fait internationalement
illicite de l’État
Il y a fait internationalement
illicite de l’État lorsqu’un comportement consistant en une action ou une
omission :
a) Est attribuable à l’État en vertu du droit
international ; et
b) Constitue une violation d’une obligation
internationale de l’État.
Article 3
Qualification du fait de l’État comme
internationalement illicite
La qualification du fait de l’État
comme internationalement illicite relève du droit international. Une telle
qualification n’est pas affectée par la qualification du même fait comme licite
par le droit interne.
Chapitre II
Attribution d’un comportement à
l’État
Article 4
Comportement des organes de l’État
1. Le comportement de tout organe de
l’État est considéré comme un fait de l’État d’après le droit international,
que cet organe exerce des fonctions législative, exécutive, judiciaire ou
autres, quelle que soit la position qu’il occupe dans l’organisation de l’État,
et quelle que soit sa nature en tant qu’organe du gouvernement central ou d’une
collectivité territoriale de l’État.
2. Un organe comprend toute personne
ou entité qui a ce statut d’après le droit interne de l’État.
Article 5
Comportement d’une personne ou d’une
entité exerçant des prérogatives de
puissance publique
Le comportement d’une personne ou
entité qui n’est pas un organe de l’État au titre de l’article 4, mais qui est
habilitée par le droit de cet État à exercer des prérogatives de puissance
publique, pour autant que, en l’espèce, cette personne ou entité agisse en
cette qualité, est considéré comme un fait de l’État d’après le droit
international.
Article 6
Comportement d’un organe mis à la
disposition de l’État par un autre État
Le comportement d’un organe mis à la
disposition de l’État par un autre État, pour autant que cet organe agisse dans
l’exercice de prérogatives de puissance publique de l’État à la disposition
duquel il se trouve, est considéré comme un fait du premier État d’après le
droit international.
Article 7
Excès de pouvoir ou comportement
contraire aux instructions
Le comportement d’un organe de l’État
ou d’une personne ou entité habilitée à l’exercice de prérogatives de puissance
publique est considéré comme un fait de l’État d’après le droit international
si cet organe, cette personne ou cette entité agit en cette qualité, même s’il
outrepasse sa compétence ou contrevient à ses instructions.
Article 8
Comportement sous la direction ou le
contrôle de l’État
Le comportement d’une personne ou d’un
groupe de personnes est considéré comme un fait de l’État d’après le droit
international si cette personne ou ce groupe de personnes, en adoptant ce
comportement, agit en fait sur les instructions ou les directives ou sous le
contrôle de cet État.
Article 9
Comportement en cas d’absence ou de
carence des autorités officielles
Le comportement d’une personne ou
d’un groupe de personnes est considéré comme un fait de l’État d’après le droit
international si cette personne ou ce groupe de personnes exerce en fait des
prérogatives de puissance publique en cas d’absence ou de carence des autorités
officielles et dans des circonstances qui requièrent l’exercice de ces
prérogatives.
Article 10
Comportement d’un mouvement
insurrectionnel ou autre
1. Le comportement d’un mouvement
insurrectionnel qui devient le nouveau gouvernement de l’État est considéré
comme un fait de cet État d’après le droit international.
2. Le comportement d’un mouvement
insurrectionnel ou autre qui parvient à créer un nouvel État sur une partie du
territoire d’un État préexistant ou sur un territoire sous son administration
est considéré comme un fait de ce nouvel État d’après le droit international.
3. Le présent article est sans
préjudice de l’attribution à l’État de tout comportement, lié de quelque façon
que ce soit à celui du mouvement concerné, qui doit être considéré comme un
fait de cet État en vertu des articles 4 à 9.
Article 11
Comportement reconnu et adopté par
l’État comme étant sien
Un comportement qui n’est pas
attribuable à l’État selon les articles précédents est néanmoins considéré
comme un fait de cet État d’après le droit international si, et dans la mesure
où, cet État reconnaît et adopte ledit comportement comme sien.
Chapitre III
Violation d’une obligation
internationale
Article 12
Existence de la violation d’une
obligation internationale
Il y a violation d’une obligation
internationale par un État lorsqu’un fait dudit État n’est pas conforme à ce
qui est requis de lui en vertu de cette obligation, quelle que soit l’origine
ou la nature de celle-ci.
Article 13
Obligation internationale en vigueur
à l’égard de l’État
Le fait de l’État ne constitue pas
une violation d’une obligation internationale à moins que l’État ne soit lié
par ladite obligation au moment où le fait se produit.
Article 14
Extension dans le temps de la
violation d’une obligation internationale
1. La violation d’une obligation
internationale par le fait de l’État n’ayant pas un caractère continu a lieu au
moment où le fait se produit, même si ses effets perdurent.
2. La violation d’une obligation
internationale par le fait de l’État ayant un caractère continu s’étend sur
toute la période durant laquelle le fait continue et reste non conforme à
l’obligation internationale.
3. La violation d’une obligation internationale
requérant de l’État qu’il prévienne un événement donné a lieu au moment où
l’événement survient et s’étend sur toute la période durant laquelle
l’événement continue et reste non conforme à cette obligation.
Article 15
Violation constituée par un fait
composite
1. La violation d’une obligation
internationale par l’État à raison d’une série d’actions ou d’omissions,
définie dans son ensemble comme illicite a lieu quand se produit l’action ou
l’omission qui, conjuguée aux autres actions ou omissions, suffit à constituer
le fait illicite.
2. Dans un tel cas, la violation
s’étend sur toute la période débutant avec la première des actions ou omissions
de la série et dure aussi longtemps que ces actions ou omissions se répètent et
restent non conformes à ladite obligation internationale.
Chapitre IV
Responsabilité de l’État à raison du
fait d’un autre État
Article 16
Aide ou assistance dans la commission
du fait internationalement illicite
L’État qui aide ou assiste un autre
État dans la commission du fait internationalement illicite par ce dernier est
internationalement responsable pour avoir agi de la sorte dans le cas où :
a) Ledit État agit ainsi en connaissance des
circonstances du fait internationalement illicite ; et
b) Le fait serait internationalement illicite s’il
était commis par cet État.
Article 17
Directives et contrôle dans la
commission du fait internationalement illicite
L’État qui donne des directives à un
autre État et qui exerce un contrôle dans la commission du fait
internationalement illicite par ce dernier est internationalement responsable
de ce fait dans le cas où :
a) Ledit État agit ainsi en connaissance des
circonstances du fait internationalement illicite ; et
b) Le fait serait internationalement illicite s’il
était commis par cet État.
Article 18
Contrainte sur un autre État
L’État qui contraint un autre État à
commettre un fait est internationalement responsable de ce fait dans le cas où
:
a) Le fait constituerait, en l’absence de contrainte,
un fait internationalement illicite de l’État soumis à la contrainte ; et
b) L’État qui exerce la contrainte agit en connaissance
des circonstances dudit fait.
Article 19
Effet du présent chapitre
Le présent chapitre est sans
préjudice de la responsabilité internationale, en vertu d’autres dispositions
des présents articles, de l’État qui commet le fait en question ou de tout
autre État.
Chapitre V
Circonstances excluant l’illicéité
Article 20
Consentement
Le consentement valide de l’État à la
commission par un autre État d’un fait donné exclut l’illicéité de ce fait à
l’égard du premier État pour autant que le fait reste dans les limites de ce
consentement.
Article 21
Légitime défense
L’illicéité du fait de l’État est
exclue si ce fait constitue une mesure licite de légitime défense prise en
conformité avec la Charte des Nations Unies.
Article 22
Contre-mesures à raison d’un fait
internationalement illicite
L’illicéité du fait d’un État non
conforme à l’une de ses obligations internationales à l’égard d’un autre État
est exclue si, et dans la mesure où, ce fait constitue une contre-mesure prise
à l’encontre de cet autre État conformément au chapitre II de la troisième
partie.
Article 23
Force majeure
1. L’illicéité du fait d’un État non
conforme à une obligation internationale de cet État est exclue si ce fait est
dû à la force majeure, consistant en la survenance d’une force irrésistible ou
d’un événement extérieur imprévu qui échappe au contrôle de l’État et fait
qu’il est matériellement impossible, étant donné les circonstances, d’exécuter
l’obligation.
2. Le paragraphe 1 ne s’applique pas
:
a) Si la situation de force majeure est due, soit
uniquement soit en
conjonction avec d’autres facteurs,
au comportement de l’État qui l’invoque ; ou
b) Si l’État a assumé le risque que survienne une telle
situation.
Article 24
Détresse
1. L’illicéité du fait d’un État non
conforme à une obligation internationale de cet État est exclue si l’auteur
dudit fait n’a raisonnablement pas d’autre moyen, dans une situation de
détresse, de sauver sa propre vie ou celle de personnes qu’il a la charge de
protéger.
2. Le paragraphe 1 ne s’applique pas
:
a) Si la situation de détresse est due, soit uniquement
soit en conjonction avec d’autres facteurs, au comportement de l’État qui
l’invoque ; ou
b) Si ledit fait est susceptible de créer un péril
comparable ou plus grave.
Article 25
État de nécessité
1. L’État ne peut invoquer l’état de
nécessité comme cause d’exclusion de l’illicéité d’un fait non conforme à l’une
de ses obligations internationales que si ce fait :
a) Constitue pour l’État le seul moyen de protéger un
intérêt essentiel contre un péril grave et imminent ; et
b) Ne porte pas gravement atteinte à un intérêt
essentiel de l’État ou des États à l’égard desquels l’obligation existe ou de
la communauté internationale dans son ensemble.
2. En tout cas, l’état de nécessité
ne peut être invoqué par l’État comme cause d’exclusion de l’illicéité :
a) Si l’obligation internationale en question exclut la
possibilité d’invoquer l’état de nécessité ; ou
b) Si l’État a contribué à la survenance de cette
situation.
Article 26
Respect de normes impératives
Aucune disposition du présent
chapitre n’exclut l’illicéité de tout fait de l’État qui n’est pas conforme à
une obligation découlant d’une norme impérative du droit international général.
Article 27
Conséquences de l’invocation d’une
circonstance excluant l’illicéité
L’invocation d’une circonstance
excluant l’illicéité conformément au présent chapitre est sans préjudice :
a) Du respect de l’obligation en question si, et dans
la mesure où, la circonstance excluant l’illicéité n’existe plus ;
b) De la question de l’indemnisation de toute perte
effective causée par le fait en question.
DEUXIEME PARTIE
CONTENU DE LA RESPONSABILITE
INTERNATIONALE DE L’ETAT
Chapitre premier
Principes généraux
Article 28
Conséquences juridiques d’un fait
internationalement illicite
La responsabilité internationale de
l’État qui, conformément aux dispositions de la première partie, résulte d’un
fait internationalement illicite comporte les conséquences juridiques qui sont
énoncées dans la présente partie.
Article 29
Maintien du devoir d’exécuter
l’obligation
Les conséquences juridiques d’un fait
internationalement illicite prévues dans la présente partie n’affectent pas le
maintien du devoir de l’État responsable d’exécuter l’obligation violée.
Article 30
Cessation et non-répétition
L’État responsable du fait
internationalement illicite a l’obligation :
a) D’y mettre fin si ce fait continue ;
b) D’offrir des assurances et des garanties de non-répétition
appropriées si les circonstances l’exigent.
Article 31
Réparation
1. L’État responsable est tenu de
réparer intégralement le préjudice causé par le fait internationalement
illicite.
2. Le préjudice comprend tout
dommage, tant matériel que moral, résultant du fait internationalement illicite
de l’État.
Article 32
Non-pertinence du droit interne
L’État responsable ne peut pas se
prévaloir des dispositions de son droit interne pour justifier un manquement
aux obligations qui lui incombent en vertu de la présente partie.
Article 33
Portée des obligations
internationales énoncées dans la présente partie
1. Les obligations de l’État
responsable énoncées dans la présente partie peuvent être dues à un autre État,
à plusieurs États ou à la communauté internationale dans son ensemble, en
fonction notamment de la nature et du contenu de l’obligation internationale
violée et des circonstances de la violation.
2. La présente partie est sans
préjudice de tout droit que la responsabilité internationale de l’État peut
faire naître directement au profit d’une personne ou d’une entité autre qu’un
État.
Chapitre II
Réparation du préjudice
Article 34
Formes de la réparation
La réparation intégrale du préjudice
causé par le fait internationalement illicite prend la forme de restitution,
d’indemnisation et de satisfaction, séparément ou conjointement, conformément
aux dispositions du présent chapitre.
Article 35
Restitution
L’État responsable du fait
internationalement illicite a l’obligation de procéder à la restitution
consistant dans le rétablissement de la situation qui existait avant que le
fait illicite ne soit commis, dès lors et pour autant qu’une telle restitution
:
a) N’est pas matériellement impossible ;
b) N’impose pas une charge hors de toute proportion avec
l’avantage qui dériverait de la restitution plutôt que de l’indemnisation.
Article 36
Indemnisation
1. L’État responsable du fait
internationalement illicite est tenu d’indemniser le dommage causé par ce fait
dans la mesure où ce dommage n’est pas réparé par la restitution.
2. L’indemnité couvre tout dommage
susceptible d’évaluation financière, y compris le manque à gagner dans la
mesure où celui-ci est établi.
Article 37
Satisfaction
1. L’État responsable d’un fait
internationalement illicite est tenu de donner, satisfaction pour le préjudice
causé par ce fait dans la mesure où il ne peut pas être réparé par la
restitution ou l’indemnisation.
2. La satisfaction peut consister en
une reconnaissance de la violation, une expression de regrets, des excuses formelles
ou toute autre modalité appropriée.
3. La satisfaction ne doit pas être
hors de proportion avec le préjudice et ne peut pas prendre une forme
humiliante pour l’État responsable.
Article 38
Intérêts
1. Des intérêts sur toute somme
principale due en vertu du présent chapitre sont payables dans la mesure
nécessaire pour assurer la réparation intégrale. Le taux d’intérêt et le mode
de calcul sont fixés de façon à atteindre ce résultat.
2. Les intérêts courent à compter de
la date à laquelle la somme principale aurait dû être versée jusqu’au jour où
l’obligation de payer est exécutée.
Article 39
Contribution au préjudice
Pour déterminer la réparation, il est
tenu compte de la contribution au préjudice due à l’action ou à l’omission,
intentionnelle ou par négligence, de l’État lésé ou de toute personne ou entité
au titre de laquelle réparation est demandée.
Chapitre III
Violations graves d’obligations
découlant de normes impératives du droit
international général
Article 40
Application du présent chapitre
1. Le présent chapitre s’applique à
la responsabilité internationale qui résulte d’une violation grave par l’État
d’une obligation découlant d’une norme impérative du droit international
général.
2. La violation d’une telle
obligation est grave si elle dénote de la part de l’État responsable un
manquement flagrant ou systématique à l’exécution de l’obligation.
Article 41
Conséquences particulières d’une
violation grave d’une obligation en vertu du présent chapitre
1. Les États doivent coopérer pour
mettre fin, par des moyens licites, à toute violation grave au sens de
l’article 40.
2. Aucun État ne doit reconnaître
comme licite une situation créée par une violation grave au sens de l’article
40, ni prêter aide ou assistance au maintien de cette situation.
3. Le présent article est sans
préjudice des autres conséquences prévues dans la présente partie et de toute
conséquence supplémentaire que peut entraîner, d’après le droit international,
une violation à laquelle s’applique le présent chapitre.
TROISIEME PARTIE
MISE EN OEUVRE DE LA RESPONSABILITE
INTERNATIONALE DE L’ETAT
Chapitre premier
Invocation de la responsabilité de
l’État
Article 42
Invocation de la responsabilité par
l’État lésé
Un État est en droit en tant qu’État
lésé d’invoquer la responsabilité d’un autre État si l’obligation violée est
due :
a) À cet État individuellement ; ou
b) À un groupe d’États dont il fait partie ou à la
communauté internationale dans son ensemble, et si la violation de l’obligation
:
i) Atteint spécialement cet État ; ou
ii) Est de nature à modifier
radicalement la situation de tous les autres États auxquels l’obligation est
due quant à l’exécution ultérieure de cette obligation.
Article 43
Notification par l’État lésé
1. L’État lésé qui invoque la
responsabilité d’un autre État notifie sa demande à cet État.
2. L’État lésé peut préciser
notamment :
a) Le comportement que devrait adopter l’État
responsable pour mettre fin au fait illicite si ce fait continue ;
b) La forme que devrait prendre la réparation,
conformément aux dispositions de la deuxième partie.
Article 44
Recevabilité de la demande
La responsabilité de l’État ne peut
pas être invoquée si :
a) La demande n’est pas présentée conformément aux
règles applicables en matière de nationalité des réclamations ;
b) Toutes les voies de recours internes disponibles et
efficaces n’ont pas été épuisées au cas où la demande est soumise à la règle de
l’épuisement des voies de recours internes.
Article 45
Renonciation au droit d’invoquer la
responsabilité
La responsabilité de l’État ne peut
pas être invoquée si :
a) L’État lésé a valablement renoncé à la demande ; ou
b) L’État lésé doit, en raison de son comportement,
être considéré comme ayant valablement acquiescé à l’abandon de la demande.
Article 46
Pluralité d’États lésés
Lorsque plusieurs États sont lésés
par le même fait internationalement illicite, chaque État lésé peut invoquer
séparément la responsabilité de l’État qui a commis le fait internationalement
illicite.
Article 47
Pluralité d’États responsables
1. Lorsque plusieurs États sont
responsables du même fait internationalement illicite, la responsabilité de
chaque État peut être invoquée par rapport à ce fait.
2. Le paragraphe 1 :
a) Ne permet à aucun État lésé de
recevoir une indemnisation supérieure au dommage qu’il a subi ;
b) Est sans préjudice de tout droit de recours à
l’égard des autres États responsables.
Article 48
Invocation de la responsabilité par
un État autre qu’un État lésé
1. Conformément au paragraphe 2, tout
État autre qu’un État lésé est en droit d’invoquer la responsabilité d’un autre
État, si :
a) L’obligation violée est due à un groupe d’États dont
il fait partie, et si l’obligation est établie aux fins de la protection d’un
intérêt collectif du groupe ; ou
b) L’obligation violée est due à la communauté
internationale dans son ensemble.
2. Tout État en droit d’invoquer la
responsabilité en vertu du paragraphe 1 peut exiger de l’État responsable :
a) La cessation du fait internationalement illicite et
des assurances et garanties de non-répétition, conformément à l’article 30; et
b) L’exécution de l’obligation de
réparation conformément aux articles précédents, dans l’intérêt de l’État lésé
ou des bénéficiaires de l’obligation violée.
3. Les conditions posées par les
articles 43, 44 et 45 à l’invocation de la responsabilité par un État lésé
s’appliquent à l’invocation de la responsabilité par un État en droit de le
faire en vertu du paragraphe 1.
Chapitre II
Contre-mesures
Article 49
Objet et limites des contre-mesures
1. L’État lésé ne peut prendre de
contre-mesures à l’encontre de l’État responsable du fait internationalement
illicite que pour amener cet État à s’acquitter des obligations qui lui
incombent en vertu de la deuxième partie.
2. Les contre-mesures sont limitées à
l’inexécution temporaire d’obligations internationales de l’État prenant les
mesures envers l’État responsable.
3. Les contre-mesures doivent, autant
que possible, être prises d’une manière qui permette la reprise de l’exécution
des obligations en question.
Article 50
Obligations ne pouvant être affectées
par des contre-mesures
1. Les contre-mesures ne peuvent
porter aucune atteinte :
a) À l’obligation de ne pas recourir à la menace ou à
l’emploi de la force telle qu’elle est énoncée dans la Charte des Nations Unies
;
b) Aux obligations concernant la protection des droits
fondamentaux de l’homme ;
c) Aux obligations de caractère humanitaire excluant
les représailles ;
d) Aux autres obligations découlant de normes
impératives du droit international général.
2. L’État qui prend des contre-mesures
n’est pas dégagé des obligations qui lui incombent :
a) En vertu de toute procédure de règlement des
différends applicable entre lui et l’État responsable ;
b) De respecter l’inviolabilité des agents locaux,
archives et documents diplomatiques ou consulaires.
Article 51
Proportionnalité
Les contre-mesures doivent être
proportionnelles au préjudice subi, compte tenu de la gravité du fait
internationalement illicite et des droits en cause.
Article 52
Conditions du recours à des
contre-mesures
1. Avant de prendre des
contre-mesures, l’État lésé doit :
a) Demander à l’État responsable, conformément à
l’article 43, de s’acquitter des obligations qui lui incombent en vertu de la
deuxième partie ;
b) Notifier à l’État responsable toute décision de prendre
des contremesures et offrir de négocier avec cet État.
2. Nonobstant l’alinéa b du
paragraphe 1, l’État lésé peut prendre les contremesures urgentes qui sont
nécessaires pour préserver ses droits.
3. Des contre-mesures ne peuvent être
prises et, si elles sont déjà prises, doivent être suspendues sans retard indu
si :
a) Le fait internationalement illicite a cessé ; et
b) Le différend est en instance devant une cour ou un
tribunal habilité à rendre des décisions obligatoires pour les parties.
4. Le paragraphe 3 ne s’applique pas
si l’État responsable ne met pas en oeuvre de bonne foi les procédures de
règlement des différends.
Article 53
Cessation des contre-mesures
Il doit être mis fin aux
contre-mesures dès que l’État responsable s’est acquitté des obligations qui
lui incombent à raison du fait internationalement illicite conformément à la
deuxième partie.
Article 54
Mesures prises par des États autres
qu’un État lésé
Le présent chapitre est sans
préjudice du droit de tout État, habilité en vertu du paragraphe 1 de l’article
48 à invoquer la responsabilité d’un autre État, de prendre des mesures licites
à l’encontre de ce dernier afin d’assurer la cessation de la violation ainsi
que la réparation dans l’intérêt de l’État lésé ou des bénéficiaires de l’obligation
violée.
QUATRIEME PARTIE
DISPOSITIONS GENERALES
Article 55
Lex specialis
Les présents articles ne s’appliquent
pas dans les cas et dans la mesure où les conditions de l’existence d’un fait
internationalement illicite ou le contenu ou la mise en oeuvre de la
responsabilité internationale d’un État sont régis par des règles spéciales de
droit international.
Article 56
Questions concernant la
responsabilité de l’État non régies par les présents articles
Les règles de droit international
applicables continuent de régir les questions concernant la responsabilité de
l’État pour fait internationalement illicite dans la mesure où ces questions ne
sont pas régies par les présents articles.
Article 57
Responsabilité d’une organisation
internationale
Les présents articles sont sans
préjudice de toute question relative à la responsabilité d’après le droit
international d’une organisation internationale ou d’un État pour le
comportement d’une organisation internationale.
Article 58
Responsabilité individuelle
Les présents articles sont sans
préjudice de toute question relative à la responsabilité individuelle d’après
le droit international de toute personne qui agit pour le compte d’un État.
Article 59
Charte des Nations Unies
Les présents articles sont sans préjudice
de la Charte des Nations Unies.
